مبانی نظری و پیشینه تحقیق انواع مدلهای ارزیابی عملکرد

انواع مدل های ارزیابی عملکرد:
لازم به ذکر است كه مدل‎هاي ارزيابي عملكرد، گر چه زير مجموعه‎اي از مباحث ارزيابي عملكرد مي‎باشد وليكن به خاطر اهميّت اساسي اين مدل‎ها در تحقيق جاري، از آن به عنوان مبحثي مجزا ذكر مي شود.
از یک سو، از آنجا كه موضوع ارزيابي عملكرد در حيطه‎هاي مختلفي مطرح شده، مدل‎هاي ارزيابي عملکرد نیز بالتبع آن گوناگون می باشند و از سوی دیگر، مدل های جدیدی که ارائه شده و ارائه می شوند، با هدف بهبود و رفع کاستی های مدل های قبلی تدوین می شوند، لذا این مدل ها، به خاطر تعدد و تنوعشان در قالب دسته بندی های مختلفی مطرح گردیده اند که در ذیل به نمونه هایی از ای دسته بندی ها اشاره می شود.

در یک دسته بندی، همان طورکه پیشتر نیز از آن ذکر گردید، انواع مدل های ارزیابی عملکرد در قالب دو دیدگاه سنتی و نوین قابل بررسی می باشند. مدل های سنتی ارزیابی عملکرد، عموماً مبتنی بر معیارهای مالی هستند ولی در مدل های نوین ارزیابی عملکرد، مدل های کمی مثل؛ معیار بهره وری با رویکرد ارزش افزوده، معیار کارآمدی با رویکرد اثربخشی و کارآیی و معیار سودآوری با رویکرد حسابرسی عملکرد و مدل های کیفی مثل؛ معیار توصیفی و ارزشی با رویکرد تعهد سازمانی و اخلاق سازمانی و چند معیار دیگر به کار گرفته شده است. دست کم هفت مقیاس برای ارزیابی عملکرد یک سازمان وجود دارد که الزاماً متمایز از یکدیگر نیستند. این مقیاس ها عبارتند از: اثربخشی، کارآیی، بهره وری، کیفیت زندگی شغلی، کیفیت و خلاقیت و نوآوری.
در یک دسته بندی دیگر، انواع مدل های ارزیابی عملکرد در 3 دسته ذیل طبقه بندی می شود.

الف- مدل هاي مبتني بر زمان و هزينه، از قبیل؛ «نمودار نیمه عمر» و «اسکور» که تأکید بر ارزیابی های حوزه مالی و فرآیندهای ساخت و تولید داشته و مبتنی بر کنترل زمان و هزینه صرف شده می باشند.
ب- مدل هاي برتري سازماني و خود ارزيابي، از قبیل؛ «جایزه دمینگ»، «جایزه ملی کیفیت مالکوم بالدریج» و دیگر مدل های تعالی سازمانی که تأکید بر ارزیابی های حوزه مدیریت و فرآیندهای ساخت و تولید داشته و مبتنی بر ارتقاء کیفیت فرآیندها و نتیجه گیری می باشند.
ج- مدل هاي يكپارچه، از قبیل؛ «سیستم اسمارت»، «منشور عملکرد»، «بنچ مارکینگ»، «مدیریت بر اساس هدف و نظام هوشین» و «کارت امتیازی متوازن»، که تأکید بر ارزیابی های حوزه مدیریت، فرآیندهای حوزه مدیریت، فرآیندهای ساخت و تولید، مالی و نیروی انسانی داشته و مبتنی بر اجرای استراتژی می باشند.
از دسته بندی دیگر، انواع مدل‎هاي ارزیابی در رویکردهای تک بعدی و چند بعدی ارزیابی عملکرد دسته بندی می شوند.

و از دسته بندی های صورت پذیرفته دیگر، انواع مدل‎هاي ارزیابی در 5 گروه زیر دسته بندی می شود، اين مدل‎ها عبارتند از:
1. مدل های ارزيابي مالي؛
2. مدل های ارزيابي بهره‎وري؛
3. مدل هاي اثربخشي سازماني؛
4. مدل هاي تعالي سازماني؛
5. مدل ارزيابي عملكرد متوازن؛

در ادامه به برخی از مهم ترین و متداول ترین الگوها و مدل های ارزیابی عملکرد در 5 گروه فوق اشاره می شود.

2-3-3-1- مدل های ارزیابی عملکرد مالی:
وقتي صحبت از ارزيابي عملكرد به میان مي‎آيد، بيشتر نگاهها به روي عملكرد مالي منعطف مي‎گردد. این رويكرد به رويكرد سنتي در ارزيابي عملكرد نیز معروف می باشد که تنها به يك جنبه از فعاليت‎هاي سازمان ها مي‎پردازد و صرفاً معطوف به عملکرد دوره زماني گذشته می باشد (قدرتیان، 1381، ص 41).

2-3-3-1-1- تاريخچه سيستم‎هاي ارزيابي مالي:
تاريخچه سيستم‎هاي سنتي ارزيابي عملكرد، در اصل و اساس به زمان هاي خيلي دور برمي‎گردد. به عنوان مثال در قرن 14 ميلادي «دفترداري دو طرفه» در كشور ونيز وجود داشت که بعد از آن تحولات ذيل در سيستم‎هاي اندازه‎گيري مالي به وقوع پيوست:

ـ با فرا رسيدن انقلاب صنعتي در قرن نوزدهم ، سيستم‎هاي اندازه‎گيري مالي جامع‎تري جهت برآورده كردن نيازهاي كارفرمايان ايجاد گرديد.
ـ سيستم‎هايي توسعه يافتند كه شامل هزينه‎هاي تبديل، هزينه‎هاي هر تن (هر واحد)، هزينه مواد (نيروي كار) و تخصيص سربار بودند.
ـ تا اواسط قرن نوزدهم شركت‎هاي مالي و مراكز سود گسترش يافتند. تمامي شاخص‎هايي كه مورد استفاده قرار مي‎گرفتند بر مبناي كارآيي بودند.

ـ در حوالي سال‎هاي 1911 میلادی، مديريت علمي فردريك تيلور مطرح گرديد و به اين مطلب اشاره كرد كه تقسيم و تخصصي شدن كار، منجر به بهره‎وري بيشتر خواهد گرديد. در نتيجه روش‎هاي توليد و نيز تكنيك‎هاي هزينه‎يابي استاندارد مورد كاربرد قرار گرفت.
ـ در سال 1920 میلادی، اصول ارزيابي اندازه‎گيري عملكرد، سرمايه‎گذاري كالاهاي سرمايه‎اي، بودجه‎بندي، حسابداري واريانس و بازده سرمايه‎گذاري معرفي شدند.
ـ تا سال 1930 میلادی، سيستم‎هاي جامع حسابداري صنعتي و مديريت توسعه و تنظيم يافتند. اين سيستم ها در معرض حسابرسي مستقل قرار گرفته و با سيستم‎هاي عملياتي مالي بيروني مرتبط گرديدند.
ـ با وجود اين از سال 1930 میلادی تاكنون هيچ تغيير واقعي در سيستم‎هاي موجود صورت نگرفته است، به جز يكسري تغييرات شکلی، چرا كه سيستم‎هاي مديريت هزينه قادر نيستند تا نيازهاي تجارت مدرن امروزي را برآورده سازند و با تغييرات سريع و پيشرفت‎هاي تكنولوژيكي كه بخصوص در دهه 80 و 90 شاهد آن بوده‎ايم، ناسازگار هستند (زرینی، 1994، ص 27).

2-3-3-1-2- تجزيه و تحليل صورت هاي مالي:
تجزيه و تحليل صورت هاي مالي، ابزارها و تكنيك‎هايي هستند كه تحليل‎گر را قادر مي‎سازد تا صورت هاي مالي گذشته و حال را با هم مقايسه كرده و به طور كلي بتواند وضعيت مالي و عملياتي سازمان را ارزيابي نموده و نيز ريسك‎هاي بالقوه آتي را برآورد نمايند. اين تجزيه و تحليل مي‎تواند اطلاعات گرانبها و با ارزش دربارة روندها، همبستگي، كيفيت، سود هر سهم، چگونگي وضعيت مالي و نقاط ضعف و قوت سازمان به ما ارائه دهد (اسماعیل پور، 1377، ص 83).

فهرست مطالب
انواع مدل های ارزیابی عملکرد و بررسی کامل هریک از آنها

2-3-1-الگوی مناسب برای ارزیابی عملکرد
2-3-2- ویژگی های یک سیستم ارزیابی عملکرد مناسب

2-3-3- انواع مدل های ارزیابی عملکرد

2-3-3-1- مدل های ارزیابی عملکرد مالی
2-3-3-1-1- تاريخچه سيستم‎هاي ارزيابي مالي
2-3-3-1-2- تجزيه و تحليل صورت هاي مالي
2-3-3-1-3- انواع نسبت‎هاي مالي
2-3-3-1-3-1- نسبت‎هاي نقدينگي
2-3-3-1-3-2- نسبت‎هاي فعاليت (کارآیی)
2-3-3-1-3-3- نسبت‎هاي ساختار سرمايه (توانایی پردراخت بدهی ها
2-3-3-1-3-4- نسبت‎هاي سودآوري
2-3-3-1-5- نسبت‎هاي مالي مربوط به سرمايه‎گذاري سهامداران (ارزش بازار)
2-3-3-1-4- نقاط قوت و ضعف نسبت‎هاي مالي

2-3-3-2- مدل های ارزيابي بهره‎وري
2-3-3-2-1- تاريخچه بهره‎وري
2-3-3-2-2- تعريف بهره‎وري
2-3-3-2-3- انواع بهره‎وري
2-3-3-2-4- سطوح بهره‎وري
2-3-3-2-5- مراحل ايجاد معيارهاي بهره‎وري88
2-3-3-2-6- مفهوم ارزش افزوده در بهره‎وري90
2-3-3-2-7- شاخص‎هاي بهره‎وري ارزش افزوده90
2-3-3-2-8- روش سريع ارزيابي بهره‎وري93
2-3-3-2-9- محدوديت‎هاي ارزيابي بهره‎وري شركت‎ها95

2-3-3-3- مدل هاي اثربخشي سازماني
2-3-3-3-1- رويكرد نيل به هدف97
2-3-3-3-2- رويكرد سيستمي97
2-3-3-3-3- رويكرد عوامل استراتژيك98
2-3-3-3-4- رويكرد ارزش‎هاي رقابتي98
2-3-3-3-5- محدوديت مدل‎هاي ارزیابی اثربخشي سازماني

2-3-3-4- مدل‎هاي ارزیابی تعالي سازماني
2-3-3-4-1- مدل جايزه اروپايي كيفيت (EQA)
2-3-3-4-2- مدل جايزه ملي دمينگ
2-3- 3-4-3- مدل جایزه ملی کیفیت مالكوم بالدريج
2-3-3-4-5- محدوديتهای مدل‎هاي ارزیابی تعالي سازماني

منابع