تحولات قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد بر اساس قانون مجازات اسلامی جدید ایران مصوب سال 1392

از مفاهيم و معيارهاي بين المللي حمايت از حقوق بشر در دعاوي جزايي، قاعده منع محاكمه و مجازات مجدد است. برخورداری از مزایای این قاعده، برخاسته از ذهن عدالت خواهانه نوع بشر و منطبق با قاعده انصاف است.

قانونگذار در مواد 7 و 8 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 که به ترتیب به اعمال جنبه های فاعلی (مثبت) و مفعولی (منفی) اصل صلاحیت شخصی مربوط می شوند، قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد را با محدودیت هایی پذیرفته است. مطابق قانون مزبور، این قاعده فقط به موقع اعمال صلاحیت شخصی در جرایم تعزیری و صرفاً در صورتی که شخص در محل وقوع جرم محاکمه و تبرئه قطعی یا محکوم و مجازات شده باشد، قابل اعمال است.

به علاوه مطابق ماده 5 مراجع قضایی ایران در مقام اعمال صلاحیت حمایتی در صورتی که شخص قبلاً به همان اتهام محاکمه و مجازات شده باشد، ملزم به محاکمه مجدد و کسر مجازات تحمل شده هستند. روشن نیست اگر مجازات اعمال شده در خارج بیشتر یا برابر با مجازات مقرر در قانون ایران باشد، تکلیف چیست. به نظر می رسد بهتر بود قانون گذار در ابتدا یا انتهای مواد مربوط به اصول صلاحیتی با ذکر دقیق موارد و شرایط این قاعده به صورت جامع در تمام موارد تعیین تکلیف می کرد. همچنین می توان مواردی را مطرح کرد که نشان دهنده تطابق قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد با موازین شرعی است.

فهرست مطالب
چکیده 1
مقدمه 2
الف- بیان مسأله 7
ب- اهمیت انجام پژوهش 11
ج- پیشینه تحقیق 13
د - پرسش های تحقيق 15
هـ- فرضيه های تحقیق 15
و- اهداف تحقيق 16
ز- تعريف واژه‏ها و اصطلاحات فني و تخصصی 17
ح ـ جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق 19
ت - روش تحقیق 20
ی - روش تجزیه و تحلیل و جمع بندي اطلاعات 20

فصل اول مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف و مبانی آن در نظام های حقوقی
1-1- معنی اصطلاحی و مفهوم قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف 23
1-2- پذیرش قاعده در سیستم های حقوقی 27
1-2-1- نظام رومی- ژرمنی 27
1-2-2- نظام کامن لا 29
1-2-3- نظام اسلامی 31
1-2-3-1- قاعدة ملازمه 35
1-2-3-2- ارشادی بودن بخشی از احکام جزائی اسلام 38
1-2-3-3- قاعده «لا ضرر» و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف 40
1-2-3-4- قاعده «لا حرج» و رابطه آن با قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف 41
1-3- مبانی قاعده و دلایل موافقان و مخالفان 44
1-3-1- مبانی و ادلة موافقان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف 44
1-3-1-1- مبانی فردی و اجتماعی با رعایت قاعده اعتبار امر مختوم 48
1-3-1-2- اقتضای عدالت و انصاف 50
1-3-1-3- تأمین و تضمین اهداف اصلی حقوق جزای بین‏ الملل، حفاظت و حمایت از دادرسی قضائی 52
1-3-1-4- رعایت حقوق مجرم و محکوم علیه 54
1-3-1-5- حمایت های حقوق بشری 55
1-3-1-6- تضمین بنیادی برای محاکمه‏ای اقتصادی، سودمند و کارا با فرض صحت احکام 57
1-3-1-7- جمع بندی ادله و مبانی قاعده منع مجازات مضاعف 59
1-3-2- مبانی و ادلة مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف 60
1-3-2-1- آراء مخالفان قاعده 61
1-3-2-2- دلایل مخالفان قاعده ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف 67

فصل دوم جایگاه و تحولات قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف در حقوق بین الملل و ایران 89
2-1- قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف درحقوق بین الملل 90
2-1-1- دادگاه های بین المللی موقت یا خاص 91
2-1-1-1- دادگاه نظامی نورنبرگ 93
2-1-1-2- دادگاه یوگسلاوی سابق 94
2-1-1-3- دادگاه رواندا 97
2-1-1-4- دادگاه سیرالئون 100
2-1-1-5- دادگاه تیمور شرقی 103
2-1-2- دادگاه های دائمی 103
2-1-2-1-دادگاه کیفری بین المللی 104
2-2- قاعده منع محاکمه و مجازات مضاعف درحقوق داخلی (ایران) 108
2-2-1- پیش از پیروزی انقلاب اسلامی 113
2-2-2- پس از پیروزی انقلاب اسلامی 118
2-2-2-1- قوانین مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری 118
2-2-2-2- موافقت نامه های قضایی منعقد شده با برخی کشورهای منطقه 119
2-2-2-3- نظرات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه 123
2-2-2-4- صلاحیت محاکم ایران در رسیدگی به جرائم ارتکابی ایرانیان در خارج از کشور 125
2-2-2-5- جایگاه قاعده منع مجازات مضاعف در دکترین حقوق کیفری ایران 128
2-2-2-6- جایگاه قاعده منع مجازات مجدد در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 138
2-2-2-7- نحوه اجرای قاعده منع مجازات مجدد 147

فصل سوم شرایط تحقق، استثنائات و ضمانت اجرای قاعدة منع محاکمه و مجازات مجدد
3-1- شرایط تحقق قاعده منع محاکمه و مجازات مجدد 155
3-1-1- صلاحیت دادگاه ها و حل تعارض آن 156
3-1-2- وحدت موضوع 165
3-1-3- وحدت اشخاص 171
3-1-4- وحدت سبب 175
3-1-5- قطعیت رأی 180
3-2- استثنائات بر قاعده منع محاکمه ومجازات مجدد 183
3-2-1- دلایل و وقایع جدید 184
3-2-2- جعلی بودن اسناد و خلاف واقع بودن شهادت شهود و اظهار نظر کارشناس 186
3-2-3- ابطال قانون و یا تخفیف مجازات 188
3-2-4- تصمیمات مراجع غیر کیفری بین المللی و منطقهای 189
3-2-5- جرائم علیه امنیت ملی 190
3-2-6- حکم مخدوش ناشی از فریب، تهدید، اخافه، عمد یا اشتباه 193
3-3- آثار و نتایج قاعده 194
3-3-1- اعتبار منفی احکام بیگانه 195
3-3-2- اعتبار مثبت احکام بیگانه 196
3-4- ضمانت اجرای قاعدة منع محاکمه و مجازات مجدد 197
نتیجه گیری 199
پیشنهادات 206
منابع و مآخذ 209