رابطه اخلاق و عرفان

فقه،الهیات،معارف
رابطه اخلاق و عرفان چكیده‏: در این مقاله بر آن شده‏ایم تا رابطه اخلاق و عرفان را از دیدگاه استاد شهید مطهری بررسی كرده، به تبیین نگرش‏ها وگرایش‏های عرفانی او بپردازیم؛ چه این‏كه استاد، عرفان را از نوع شناخت شهودی و مبتنی بر سیر و سلوك عملی‏ دانسته تا انسانِ عارفِ سالك، از مرحله «فهمیدن» به منزل «رسیدن و دیدن» تكامل یافته، به مقام توحید درمراتب گوناگون نائل شود كه عرفان را با توحید ناب و انسان كامل نسبتی تام و تمام خواهد بود و در این جهت برخی‏ازاصول عرفانی از وحدت شخصی وجود، سلوك و شهود، ریاضت و عشق و محبّت بررسی شده و استاد، مقوله«وحدت وجود» را در مقام تصوّر و تصدیق از نوع سهل و ممتنع دانسته، معتقد است: بسیار اندكند كسانی كه به‏حقیقت معنا و ماهیت آن‏ می‏پردازند. به اعتقاد استاد، عرفان با تصوّف فرق دارد و اوّلی را مقوله‏ای فرهنگی و دومی را اجتماعی می‏داند و به‏شدّت برنظریه اصالت، استقلال و غنای عرفان اسلامی و زایش و رشد و بالندگی عرفان اسلامی از دامن فرهنگ و آموزه‏های‏ قرآنی ـ روایی تأكید دارد و نظریه بیگانه بودن عرفان با آموزه‏های اسلامی یا التقاطی و تلفیقی بودن عرفان اسلامی با عرفان‏های هندویی، مسیحی و... را نقد كرده، نمی‏پذیرد؛ اگر چه تأثیر و تأثّر فرهنگ‏های اخلاقی ـ عرفانی را با عرفان‏ اسلامی قبول دارد.و نیز در این مقاله بر آن شدیم تا به تجلیّات و نماد و نمونه‏ای از گرایش‏های عرفانی استاد شهید مطهری و تحوّل‏تكاملی اندیشه، انگیزه و عمل وی از حكمت به عرفان به‏ویژه در اواخر عمر گرانبهایش اشاراتی داشته‏ باشیم. واژگان كلیدی: اخلاق عرفان ریاضت وحدت وجود عشق و محبّت حكمت و فلسفه مقدّمه‏ تفسیری كه از شاكله و شخصیت استاد شهید مطهری در اذهان خاص و عام وجود دارد، این است كه او راشخصیت فلسفی و حكمی می‏دانند و همین بُعد وجودی استاد، ظهور بیش‏تری دارد و اكثر نوشته‏ها و گفته‏های آن‏ متفكّر بزرگ نیز از خردورزی و عقل‏گرایی او در تبیین اندیشه و بینش و حتّی گرایش‏های دینی حكایت می‏كند كه‏ حكمت اندیشی و فلسفه‌ورزی او بر هیچ اهل معرفتی پوشیده نیست؛ امّا به این معنا نیست كه در عرصه‏ها و ساحت‏های دیگر از مطالعات، اظهارنظر و تضلّع ویژه بهره‏مند نبوده است؛ بلكه شخصیت جامع‏الاطراف شهید مطهری جواز ابراز اندیشه و اظهار رأی صائب و ثاقب وی را در ابعاد گوناگون تفكّر دینی نیز منطقی و معقول می‏نماید؛ به‌ویژه این‏كه گرایش‏های علمی و عملی استاد شهید به مقوله عرفان پژوهی در اواخر عمر شریفش، موارد معیار سنجش، و ارزیابی، استخراج و تبیین دیدگاه‏های عرفانی او را نیز مطلوب، بلكه ضرور می‏كند؛ افزون بر این‏كه از صاحب نظری و كارشناسی ژرف‏اندیش، با گستره علمی و مطالعاتی فراوان، نیازشناسی، زمان‏شناسی و درك و درد دینی‏كه استاد داشت، انگیزش بیش‏تری را فراروی ما می‏نهد تا نگرش‏ها و گرایش‏های عرفانی ـ سلوكی وی را بیش از پیش ‏مورد كاوش معرفتی قرار دهیم و این ساحت معرفتی شهید مطهری نیز به اصحاب معرفت و ارباب فضیلت و دانش‏پژوهان و حقیقت جویان معرّفی شود؛ چه این‏كه در آثار و اثمار گونه‏گون گفتاری و نوشتاری یا بیانی و بَنانی آن متفكّر اسلام‏شناس، مواضع گوناگونی یافت می‏شود كه زمینه‏ها و بسترهای كافی را در حصول و تبیین این وجه شخصیتی وی ‏در اختیار ما می‏نهد. فهرست مطالب رابطه اخلاق و عرفان 1 چكیده‏ 2 واژگان كلیدی: 3 مقدّمه‏ 4 چیستی عرفان و اخلاق و اقسام آن از دیدگاه استاد شهید مطهری‏ 8 اشتراك و افتراق عرفان و فلسفه‏ 10 اشتراك‏ها و افتراق‏های عرفان عملی و اخلاق‏ 12 نسبت عرفان با اخلاق در اسلام‏ 14 نتیجه گیری : 18 منابع و ماخذ: 22