بررسی ترتیبات امنیتی در خلیج فارس

علوم سیاسی
دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی بررسی ترتیبات امنیتی در خلیج فارس

(1970 تا 1990)

چکیده: خلیج فارس همواره در طول تاریخ خود جاذبه هایی داشته است که مورد توجه دیگران قرار می گرفت. این جاذبه ها در طی تاریخ متغیر بوده است. زمانی که تجارت و بازرگانی در رأس اولویت های دیگر کشورها بود خلیج فارس آنقدر ثروت و بازار مصرف داشت که مورد طمع دیگران قرار گیرد و سپس اروپائیان را یکی پس از دیگری روانه منطقه سازد و بعضی کشورهای منطقه خلیج فارس را صحنه تاخت و تاز و رقابت برای تسلط بر منطقه قرار دهند. کشف ثروتهای بیکران و افسانه ای هند اهمیت خلیج فارس را دو چندان کرد و این بار علاوه بر موقعیت تجاری و بازرگانی خود، خلیج فارس به یک موقعیت استراتژیک و معبر آسان دسترسی به هند و حفاظت از آن تبدیل گشت. تا جائیکه بخشی از دوران طولانی رقابت ها در منطقه خلیج فارس بخاطر حفاظت و امنیت شبه قاره هند بود. در طی نیمه دوم قرن 19 عامل دیگری بر اهمیت خلیج فارس افزود و بار دیگر نظر همگان را متوجه این منطقه ساخت. این عامل کشف ذخائر عظیم نفتی از یک طرف و وابستگی روز افزون دنیای صنعتی به این ماده حیاتی از طرف دیگر بود به طوری که تمامی دنیا را درگیر موضوعات امنیتی خلیج فارس کرد و همچنان که وابستگی به نفت بیشتر می شد حساسیت نسبت به تحولات و حتی سیاست گذاریها در این منطقه بیشتر می گردید. این وابستگی زمانی روشنتر می گردد که بدانیم خلیج فارس با 565 میلیارد بشکه ذخائر نفتی، 63% کل ذخائر شناخته شده نفتی را در دل خود جای داده است. خلیج فارس علاوه بر نفت به لحاظ ذخائر گازی نیز دارای اهمیت است؛ به طوری که دارای7/30 تریلیون متر مکعب ذخیره گازی است که معادل 5/28% کل ذخائر کشف شده گاز طبیعی جهان است. تحولات دنیا در دوران کنونی بر ارزش منطقه روز بروز می افزاید و این تحولات را می توان اول در زمینه جانشینی انرژی مورد بحث قرار داد. باید گفت دنیا تا کنون به یک جایگزین ارزان که توان رقابت با نفت را داشته باشد دست نیافته است و لااقل تا چند دهه دیگر چنین خواهد بود. دوم اینکه در زمینه تناسب بین رشد جمعیت و میزان کشف انرژی، این تناسب هر چه بیشتر به زیان انرژی پیش می رود به طوری که سالانه حدود 80 میلیون نفر به جمعیت دنیا افزوده می شود و این افزایش جمعیت به معنای افزایش مصرف انرژی است، و افزایش انرژی با نرخ رشد جمعیت حتی با تکنولوژیهای پیشرفته غیر قابل تصور است. سوم اینکه این ماده حیاتی در بقیه جاهای دنیا به سرعت در حال اتمام است و یا اینکه هزینه کشف و استخراج آن بسیار بالاست، در حالیکه در منطقه خلیج فارس این ماده نفتی به وفور و به آسانی بدست می آید و همین عامل علاقمندی به دسترسی به منابع نفتی منطقه را افزایش می دهد. کلمات کلیدی: خلیج فارس نظام امنیتی امنیت منطقه ای تحولات امنیتی خلیج فارس مقدمه: هدف این تحقیق بررسی تلاشهایی است که از دهه 70 م. تا زمان حال برای ایجاد سیستمهای امنیتی در منطقه صورت گرفته است. در این بررسی سعی شده است بنا به موقعیت و شرایط زمانی عوامل دخیل در امنیت خلیج فارس روشن گردد و در این راستا نقش عوامل داخلی و خارجی دخیل در امنیت و در حقیقت گستره موضوعات امنیتی خلیج فارس روشن گردد. با این هدف که نقش عوامل فرامنطقه ای و ارتباط آنها با عوامل درون منطقه ای در ایجاد یک سیستم منطقه ای مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. به عبارت دیگر این تحقیق میزان تاثیر گذاری قدرتهای خارجی بر تحولات امنیتی خلیج فارس را مورد بحث قرار می دهد و در هر کدام از سیستمهای امنیتی که طی دهه های70 و80 م. شکل گرفته است به نحوه دخالت عامل خارجی، ارتباط آنها با کشورهای منطقه، دل نگرانی های آنها، و تلاش برای ایجاد یک سیستم امنیتی و خصوصاً نقش کشورهای منطقه در ایجاد این نظام امنیتی پرداخته می شود. اصلی ترین موضوع بحث، دلایل ناکامی و فروپاشی طرحهای امنیتی در منطقه است که علیرغم احساس نیاز منطقه به این سیستم امنیتی، چرا این طرحها هیچکدام نتوانسته اند امنیت منطقه را برقرار سازند و هر گاه با بحران یا خطری جدی روبرو شده اند ناکارآمدی خود را نشان داده اند و در حقیقت هر کدام از این نظامها به محض برخورد با اولین بحران و تهدید بلافاصله فروپاشیده و زمینه ظهور یک نظام امنیتی دیگر را مهیا کرده است. در راستای فرضیه تحقیق که دلیل شکست این طرحها را فقدان ساختارهای ملی، و شکاف و رقابتهای منطقه ای دانسته که باعث شده اند تا عوامل مداخله گر در سیستم بر محور قدرت هژمون سرنوشت امنیت منطقه را در طول دوره مد نظر رقم بزنند، بحث خواهد شد که چون بازیگران دخیل در موضوع امنیت خلیج فارس هر کدام از نظر درونی پیشاساختاری بوده و از نظر منطقه ای نیز با انبوهی از رقابتها و شکافها نسبت به واحدهای اطراف خود روبرو هستند و همچنین با دیدگاهها و اهداف و تلقی متفاوتی از مفهوم تهدید دور هم جمع می شوند و این امر هم ناشی از یک ضرورت فوری است، به همان میزان که فهم و تلقی آنها از تهدید و خطر بر اثر فروکش کردن تب بحران تغییر می یابد سیستم به فروپاشی نزدیک می شود و ایجاد یک سیستم امنیتی منطقه ای موفق را مشروط به شناسایی دقیق خطرات و منابع ناامنی در منطقه توسط بازیگران ذینفع در چارچوب امنیت خلیج فارس می دانیم. فهرست مطالب فصل اول:کلیات طرح مسأله 8 علل انتخاب موضوع 10 ادبیات موجود 10 سوال اصلی تحقیق 10 سوالات فرعی 11 مفروض(های) تحقیق 11 فرضیه(های) تحقیق 11 مفاهیم 11 روش تحقیق 12 سازماندهی تحقیق 12 موانع تحقیق 16 فصل دوم: مباحث تئوریک امنیت و چارچوب نظری تحقیق بنیانهای مفهومی و تئوریک امنیت 18 تعریف امنیت 19 نظامهای امنیتی 19 ویژگیهای امنیت 21 الف)تجزیه ناپذیری امنیت 21 ب) ذهنی بودن امنیت 22 رهیافت امنیتی 24 الف) دیدگاه رئالیسم نسبت به امنیت 25 ب)رهیافت ایده آلیستی یا لیبرالیستی امنیت 26 ابعاد داخلی امنیت 27 ابعاد اقتصادی امنیت 28 ابعاد زیست محیطی امنیت 30 دیدگاه سوم درارتباط با امنیتintegrated approach 31 استراتژیهای امنیتی 32 استراتژیهای امنیتی بعد از جنگ سرد 33 مکاتب امنیتی بدیل برای امنیت خلیج فارس 34 چارچوبهای آلترناتیو 36 آیا پیوند های چند جانبه صلح و ثبات را تضمین می کند؟ 43 اقدامات امنیتی 46 دستور کار جدید 55 فصل سوم: سوابق طرحهای امنیتی نظام امنیت ایرانی 66 نظام امنیتی انگلستان یا دوران صلح بریتانیایی 66 تحولات مفاهیم امنیتی و طرح های امنیت منطقه ای 67 پیمان بغداد 70 تشکیل سنتو 72 تحولات دهه 60 و خروج بریتانیا از خلیج فارس 72 سیستم امنیت دو ستونی(دکترین نیکسون- کسیسنجر) 75 موانع تحقق اهداف دکترین نیکسون 77 پایان سیستم امنیت دو ستونی نیکسون 78 دکترین کارتر 79 ارزیابی دکترین کارتر 82 دکترین ریگان(سیاست اتفاق نظر استراتژیک) 83 سیستم امنیتی شورای همکاری خلیج فارس 85 تشکیل شورای همکاری خلیج فارس 89 اهداف و مضامین شورا 90 اهداف اقتصادی 90 اهداف امنیتی شورا. 91 سیاست خارجی شورا 92 اول:جنگ ایران و عراق 92 دوم: بحران کویت 92 دلایل ضعف و ناتوانی شورا 93 الف) دلایل ضعف شورا از بعد تئوریک 93 ب) موانع عملی فراروی شورا 96 1 – عدم فراگیری شورا 96 2- اختلافات ارضی و مرزی بین اعضاء 98 3- ناتوانی شورا ناشی از ضعف نظامی 99 بحران اول و دوم خلیج فارس 99 بیانیه دمشق و طرح امنیتی 2 + 6 100 انگیزه ها و اهداف طراحان سیستم امنیتی 2 + 6 103 1– آمریکا 103 2- اهداف کشورهای عربی از شرکت در طرح2+6 104 بررسی دلایل ناکامی طرح امنیتی 2 + 6 104 طرحهای امنیتی دو جانبه 109 نقش و هدف آمریکا 110 اقدامات عملی برای استقرار سیستم 112 ارزیابی طرح امنیتی دو جانبه 112 نگاه برون منطقه ای به عنوان آخرین آلترناتیو (تجربیات تاریخی) 114 فصل چهارم: بررسی نقش ساختارها و ظرفیتهای داخلی کشورهای حاشیه خلیج فارس در پیدایش طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس 1 – شکافهای سیاسی و اجتماعی(طبقه متوسط جدید) 123 2 – تضاد های فرهنگی 124 3 – معضلات نسل جوان 126 4 – بحران مهاجرت 127 5 – جنبش های سیاسی– مذهبی 129 اساس مشروعیت در دولتهای عربی حوزه خلیج فارس 133 فصل پنجم: بررسی نقش عوامل منطقه ای در ظهور و سقوط طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس مباحث مربوط به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس 145 الف) تهدیدات مشترک متوجه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس 145 1- تهدیدات ناشی از بافت جمعیتی ناهمگون 145 2- بحران مشروعیت و هویت 148 تهدیدات خاص متوجه هر کدام از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس 156 عربستان سعودی 156 کویت 157 امارت عربی متحده 158 قطر، بحرین، عمان 160 مباحث مربوط به ایران و عراق 160 1) ایران .160 الف) تهدیدات اقتصادی 160 ب) تهدیدات سیاسی 161 ج) تهدید ناشی از حضور بیگانگان در منطقه. 162 2 ) عراق 165 انقلاب اسلامی ایران به عنوان عامل همگرایی و واگرایی 166 مشکل کشورهای منطقه در ایجاد یک سیستم امنیت منطقه ای 170 فصل ششم: بررسی نقش عوامل فرا منطقه ای در پیدایش و تداوم نظامهای امنیتی در منطقه خلیج فارس آمریکا 180 تلقی آمریکا از مفهوم تهدید 184 برنامه کمکهای امنیتی به کشورهای خلیج فارس 186 نیروی واکنش سریع آمریکا و عملکرد های آن 189 اتحاد جماهیر شوروی 192 دکترین برژنف و امنیت خلیج فارس 193 مصر 194 سوریه 196 منابع 198 سخن پایانی؛ تحلیلی بر عدم موفقیت طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس 200 کتابشناسی تحقیق 211