آسیب شناسی مقررات و تشریفات نکاح و انحلال آن

مقررات و تشریفات نکاح و انحلال آن با رویکردی آسیب شناسانه موضوع تحقیق و نوشتار حاظر است.در ابتدا مقررات و تشریفات ثبت نکاح دایم، مقررات و تشریفات ثبت نکاح منقطع، مقررات و تشریفات طلاق مورد بحث واقع می شود و در ادامه ثبت فسخ نکاح ، ثبت بذل مدت در نکاح منقطع، ثبت رجوع و ثبت نکاح ایرانیان مقیم خارج مورد بررسی قرار گرفته می شود.

اصولاً براي ثبت هر سندي رعايت مواردي ضروري است؛ از جمله استفاده از اوراق بهادار مخصوص كه سازمان ثبت تهيه مي‌كند (ماده 18 قانون دفاتر اسناد رسمي)، تنظيم سند در نسخه‌هايي به تعداد متعاملين به اضافة يك (ماده 21 قانون دفاتر اسناد رسمي و ماده 14 نظامنامه ازدواج)، تنظيم سند به زبان فارسي (اصل 15 قانون اساسي و ماده 61 قانون ثبت)، ثبت سند در دفتر (ماده 56 قانون ثبت و ماده 84 قانون دفاتر اسناد رسمي)، عدم قلم خوردگي (ماده 62 قانون ثبت و ماده 29 قانون دفاتر اسناد رسمي).

در ماده 1062 قانون مدنی آمده است:« نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول لفظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید.» به همین جهت در موقع ثبت ازدواج عاقد با اخذ وکالت از زوجین صیغه عقد را اجرا می کند. عاقد طبق ماده 1064 باید عاقل و بالغ و قاصد باشد. حضور افرادی که هنگام ثبت ازدواج ضروری است:(زوج، زوجه، پدر زوجه(در مواقعی که حضور پدر زوجه ضروری است)، سردفتر).

در ثبت سند نكاح موارد خاصي مطرح است كه مهمترين آنها بيان مي‌شود:
2-1-1. سن قانونی زوجین
سن قانونی برای ازدواج بموجب اصلاحیه ماده 1041 قانون مدنی در روزنامه رسمی شماره 16713 مورخه 26/4/1381 درج شده است عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به 15 سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه. بنابراین چنانچه زوجین از سن قانونی مندرج در ماده 1041 قانون مدنی کمتر باشند نیاز به ارائه دادنامه از سوی مراجع قضایی صالح جهت ثبت ازدواج آنان می باشد.

2-1-2. اصل شناسنامه زوجین
چون شناسنامه در اکثر مواقع ملاک عمل سردفتر بوده توجه خاص از طرف سردفتر نسبت به اصالت سجل را می طلبد هر چند سردفتر در حد عرف مسئول تطبیق اصالت سجل می باشد. مع الوصف این قاعده از دید قانون با سردفتر است در صورتی که از نگاه سردفتر می بایست تا جایی که امکان دارد نسبت به صحت و سقم آن کوشا بود. شناسنامه زوجین از هر لحاظ معرف هویت آنان می باشد به عنوان مثال چنانچه مردی دارای همسر دیگری باشد ولی در شناسنامه آن قید نشده باشد و خود مرد هم اقرار به داشتن همسر دیگر نکند مسئولیتی متوجه سردفتر نیست همینطور نسبت به زوجه. همینطور شناسنامه نشان دهنده سند تابعیت جمهوری اسلامی ایران است فلذا هرچند فتوکپی شناسنامه از طرف مراجع قضایی برابر اصل شده باشد برای سردفتر کافی نمی باشد.

2-1-3. امضاي سند
طبق آيين‌نامه قانون ازدواج مصوب 1310 براي اين كه سند ازدواج، رسمي محسوب شود، بايد به امضاي زن وشوهر، مجري يا مجريان صيغه ازدواج، امضاي دو شاهد يا بيشتر برسد . همچنين در ماده 10 نظام نامه دفتر ثبت ازدواج و طلاق مصوب 1310 آمده: «براي ثبت عقد ازدواج، زوج و زوجه بايد شخصاً يا توسط وكيل، ذيل ثبت عقد را در دفتر و ذيل ورقه ازدواج را امضا كنند. هرگاه زوجين بي‌سواد باشند، بايد يك نفر مطلع باسواد كه معتمد شخص بي‌سواد است، در دفترخانه حاضر گردد و ثبت سند ازدواج را براي شخص بي‌سواد قرائت نمايد، اين قرائت بايد ذيل ثبت مزبور قيد گردد و علامت انگشت شخص بي‌سواد ذيل آن گذارده شود». مطابق ماده 3 آيين‌نامه ش 111420-20/5/1311 اگر مجري صيغه عقد ازدواج يك نفر باشد، حداقل امضاي سه شاهد لازم است.

فهرست مطالب
مقررات و تشریفات نکاح و انحلال آن با رویکردی آسیب شناسانه 4
2-1. مقررات و تشریفات ثبت نکاح دایم 5
2-1-1. سن قانونی زوجین 5
2-1-2. اصل شناسنامه زوجین 5
2-1-3. امضاي سند 6
2-1-4. اخذ گواهینامه پزشک قبل از وقوع ازدواج: 7
2-1-5. نکاح اشخاص كر، گنگ يا كور 8
2-1-6. ثبت مهريه غيرمنقول 8
2-1-7. توکیل به غیر 10
2-1-8. لزوم اجازه پدر یا جد پدری زوجه 11
2-1-9. ازدواج مطلقه رجعیه 11
2-1-10. لزوم مجرد بودن مرد 12
2-1-11. حضور شهود و معرفین 12
2-2. مقررات و تشریفات ثبت نکاح منقطع 13
2-3. مقررات و تشریفات طلاق 13
2-3-1. ثبت طلاق توافقی (بائن) 15
2-3-1-1. در صورتی که زوجین حاضر باشند: 15
2-3-1-2. در صورتی که زوج حاضر باشد و زوجه ممانعت نماید: 15
2-3-1-3در صورت امتناع زوج از حضور در دفترخانه: 16
2-3-2. ثبت طلاق بائن(یکطرفه) 17
2-3-3. ثبت طلاق رجعی 18
2-3-4. ثبت طلاق رجعی از جانب زوج(یکطرفه) 19
2-4. ثبت فسخ نکاح 19
2-5. ثبت بذل مدت در نکاح منقطع 20
1- بذل مدت از سوی زوج 20
2-6. ثبت رجوع 21
2-6-1. رجوع در طلاق بائن(خلع، مبارات) 21
2-6-2. رجوع در طلاق رجعی 22
2-7. ثبت نکاح ایرانیان مقیم خارج 22
2-7-1. ثبت ازدواج تبعه ایرانی با تبعه خارجی 23
1- نظریه ارادی بودن 28
2- نظریه غیر ارادی بودن 28
3- نظریه سوم 28
4- نظریه چهارم 28

منابع و مآخذ 31