گزارش تخصصی معلمان مشكلات و چالش ها ي كلاس هاي چند پايه و ارائه تجربيات مدون

 آمار نشان می دهد که در نظام آموزش و پروش ایران حدود یک میلیون دانش آموز در کلاس های درس چند پایه به تحصیل می‌پردازند .   دانش آموزان کلاس های درس چند پایه را دانش آموزان روستایی یا دانش آموزان حومه شهرهای کوچک و دور افتاده تشکیل می‌دهند . آموزگاران کلاس های درس چند پایه نیز بیشتر از مناطق روستایی برخاسته اند . که عمدتاً دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند و کمترین آموزش ها را دیده اند و از آموزش های پایه ی معلمی بی بهره اند. 
دلیل اصلی تشکیل کلاس های چند پایه به حد نصاب نرسیدن تعداد دانش آموزان دریک پایه ی تحصیلی است. معمولاً حد نصاب تعداد دانش آموزان برای رسمیت یافتن کلاس های درس را در هر پایه نظام آموزشی تعیین و ابلاغ می‌کند. 
با روند رو به افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها زمینه ی تشکیل کلاس های چند پایه فراهم می‌آید . دیدگاههای مختلفی نسبت به کلاس های درس چند پایه وجود دارد : برخی این کلاس ها را جزو معضلات نظام آموزشی می دانند که باید از میان برداشته شود و بعضی یگ وجود این کلاس ها را به مثابه فرصتی برای یک عمل آموزش و پرورش بهینه به شمار می‌آورند. تحقیقات نشان می‌دهد که میان دانش آموزان کلاس های درس چند پایه و دانش آموزان کلاس های درس تک پایه از حیث توانایی شناختی تفاوت معنا داری وجود ندارد. افزون بر این دانش آموزان کلاس‌های درس چند پایه نسبت به دانش آموزان کلاس های تک پایه از نظر رشد اجتماعی ، سازگری محیطی ، بیان عواطف ، روحیه همکاری، بهداشت روانی ، پختگی رفتاری و ..... به دانش آموزان کلاس های تک پایه بر تری نشان می‌دهند. نتایج پژوهش های زیادی برتری و لزوم کلاس های درس چند پایه را مورد تأیید قرار داده‌اند. 
تدریس در کلاس های درس چند پایه و دانش آموزی در این کلاس ها ، تجارب فراوانی را به بار می‌آورد . تجارب بر آمده از کلاس های درس چند پایه برای معلمان ، افزیش توانایی حرفه‌ای و وابستگی به دانش آموزان است که به گفته‌ی یکی از معلمان کلاس چند پایه : معلم کلاس چند پایه، سر پرست خانواده پر فرزندی است که باید برای همه‌ی آنان به صورت متفاوت برنامه ریزی کند و به نسبت مساوی محبت خود را به هر کدام از بچه ها نشان دهد . و بر این باور است که کلاس درس چند پایه «کلاس زندگی » است. 
● دلایل تشکیل کلاس های چند پایه: 
پایین بودن تعداد دانش آموزان در مناطق روستایی و کمبود معلم دو مشکل اساسی است که باعث دور ماندن کودکان این مناطق از درس و مدرسه می‌شود . در بیشتر موارد ، نتایج اسف انگیز نیز به دنبال دارد؛ زیرا تعدادی از این کودکان در سنین آموزش از شرکت در کلاس درس باز می‌مانند و تعدادی نیز که شرکت در کلاسی که بچه های کوچکتر از خودشان در آن درس می‌خوانند ، ترک تحصیل می‌کنند. 
آموزش در کلاس های چند پایه ، شیوه ای است که دسترسی کودکان روستایی را به کلاس درس بیشتر می‌کند. البته تدریس در این کلاس ها نیازمند برخورداری از مهارت‌‌های ویژه و روش های مناسب سازماندهی کلاس است. همچنین می‌توان « به روز کردن شیوه های تدریس» ، کار آمد کردن بهره گیری از منابع » و افزایش مشارکت جمعی و توسعه ی سواد از دیگر دلایل تشکیل کلاس های چند پایه شمرد. 
● مزایا و محاسن کلاس های چند پایه: 
۱) در یک کلاس چند پایه دانش آموزان بین ۶ تا ۱۵ ساله وجود دارند. این دانش آموزان دوره‌های مختلف رشد جسمی و فکری را با نیازهای متفاوت می‌گذرانند که تعامل بین آنها در یادگیری اثرات زیادی دارد. 
۲) معلم می‌تواند از برخی وسایل آماده شده برای همه پایه ها استفاده نماید و به این طریق در وقت و هزینه صرفه جویی شده و هم بر کارآیی تدریس افزوده می‌گردد. 
۳) در این کلاس ها می‌توان دانش آموزانی را که در بعضی از دروس عقب ماندگی دارند در پایه پایین تر قرار داد تا جبران کمبود بنمایند و به دانش آموزانی هم که پیشرفته هستند اجازه استفاده از درس سطح بالاتر را داد. 
۴) دانش آموزان پایه های بالاتر در جریان تکرار دروس سال های قبل خود قرار گرفته این دروس برای ایشان تکرار می‌شود و یادگیری آن ها عمیق تر می‌گردد و بالعکس ، دانش آموزان پایه های پائین تر تا حدودی با درس ‌های سال های بالاتر آشنا می‌شوند و این خود پیش زمینه ای برای یادگیری وسیع تر آن ها خواهد شد. 
۵) به دانش آموزان فرصت می‌دهند ، بر اساس مهارت ها ، استعداد ، علاقه، نوع شخصیت و میزان سن خود با یکدیگر همکاری کنند و باعث گسترده شدن حوزه تجربه ها و روابط اجتماعی دانش آموزی شود. 
۶) با افزیش دامنه‌ی سنی دانش آموزان ، سطح پیشرفت آنان را افزایش می‌دهد و سبب می‌شود دانش آموزان ، دوستی های خود را بر اساس عوامل دیگری به جز سن نیز پایه ریزی کنند. 
۷) برای دانش آموزان بزرگتر فرصت فراهم می‌کند تا با درس دادن به دانش آموزان کوچکتر نقش معلم را بازی کنند و بهره گیری از یک معلم در چند سال تحصیلی متوالی سبب عمیق تر شدن پیوند بین معلم و دانش آموزان می‌شود. 
۸)دانش آموزان پذیرش و تحمل دیگران را یاد می‌گیرند و زمانی که دانش آموزان بر اساس سطح توانایی خود آموزش ببینند، شرایط طبیعی تری برای آموزش فراهم می شود. 
● مشکلات و مسائل کلاس های درس چند پایه: 
یکی از مسائل اساسی در کلاس های چند پایه ، نیروی انسان است . در این کلاس ها معمولاً معلم علاوه بر تدریس محتوای آموزشی ، امور اداری مربوط به مدیر ، معاون ، متصدی امور دفتری و وظایف مربی بهداشت ، معلم ورزش و ... را نیز عهده دار است و از سوی دیگر او باید به عنوان یک پژوهشگر در آموزش کیفی و یک مشاور اجتماعی نیز ایفای نقش کند . این در حالی است که هیچ انگیزه اجتماعی ، اقتصادی ویژه ای برای آن ها فراهم نشده است و افراد علاقمند و شایسته حرفه معلمی تمایلی به خدمت در این کلاس ها ندارند. 
از سوی دیگر حق معلمان فارغ التحصیلی مراکز تربیت معلم هم برای تدریس در این کلاس ها ، آمادگی ، اطلاعات و تجربه مناسب ندارند و از هیچ اموزش پیش از خدمتی که زمینه ساز تجربه عملی و تفکر درباره‌ی تدریس چند پایه باشد ، برخوردار نیستند. در مجموع برای معلمان چند پایه آموزش جداگانه وجود ندارد و آن ها ناچارند از طریق تجربه و آزمایش ، روش هایی را مورد استفاده قرار دهند و هیچ تدبیری جهت ارتقای توانایی ها و صلاحیت ایشان جهت به کارگیری روش های مؤثر تبادل تجارب و اطلاعات و .... اندیشیده نشده است. این دیدگاه که معلمان آموزش دیده برای تدریس تک پایه به طور اتوماتیک می‌توانند در کلاس های چند پایه تدریس کنند، غیر قابل قبول است و مخصوصاً که از کم تجربه ترین افراد در دسترس (سرباز معلم ، آموزشیاران نهضت سواد‌آموزی، بومیان با سواد و .... ) برای اداره این کلاس ها استفاده می‌شود.
در مجموع مشکلات خاصی همچون کمبود وقت ، نقصان تجربه و کمبود اطلاعات معلمان مدارس چند پایه در امر تدریس و کلاس داری حرفه ای ، نا مناسب بودن فضای آموزشی و کمبود کلاس درس ، عدم هماهنگی بین مدرسه و خانواده و کمبود تجهیزات آموزشی منجر به نارضایتی معلمان می‌گردد مخصوصاً در مواردی که معلم به عنوان مدیر ، دفتر دار ، خدمتگزار ، معاون ، نامه رسان هم ایفای نقش می‌کند . و در کلاس نیز باید بیش از یک معلم تک پایه مهارت ، توانایی و اطلاعات داشته باشد. 
● مدیریت در کلاس های درس چند پایه: 
مدیریت کلاس درس در آموزش و پرورش کلاس های درس چند پایه حائز اهمیت زیادی است مدیریت کلاس درس به پیش بینی ها و روند ضروری برای ایجاد و حفظ محیطی که در آن یاد دهی و یادگیری به وضوح می‌پیوندد تعریف شده . هدف اولیه مدیریت کلاس اثر بخش ، کاستن از بدرفتای یا حتی ایجاد یک محیط منظم نیست. ارائه تمرین ها و فعالیت هایی که دانش آموزان را به انفعال بکشاند و سبب به هم ریختن نظم هم نگردد ، به معنای افزایش فرصت یادگیری نیست . درست ، بر عکس چنین شرایطی از فرصت‌های یادگیری می‌کاهد . این موضوع ، در کلاس های درس چند پایه در خور توجه است ، زیرا بسیاری از دانش آموزان مجبورند ساعاتی از روز را ساکت و بی هدف در گوشه ای از کلاس سپری کنند تا معلم بتواند به گروه دیگری از دانش آموزان تدریس نماید و یا از آنها خواسته می‌شود به روخوانی مطالب کتاب یا فعالت دیگری بپردازند اما بر کلاس و فعالیت های دانش آموزان نظارت و مدیریت هدفمند اعمال نمی‌شود کلاس آرام و منظم است اما بر یادگیری و میزان یادگیری افزوده نمی‌شود . این موضوع در کلاس چند پایه در خور توجه است . زیرا بنایی ترین هدف از مدیریت کلاسی اثر بخش ، یادگیری یا افزایش یادگیری دانش آموزان است. 
● سازماندهی کلاس: 
سازماندهی کلاس یکی از مهمترین عوامل برای کمک کدن به فراهم نمودن فرصت تدریس موثر است اگر کلاس درس به خوبی سازماندهی شود هر اندازه طرح درس به خوبی فراهم شده باشد راهی به سوی موفقیت نخواهد داشت 
معلم کلاس چند پایه ، هم باید درس را سازمان بدهد و هم باید فضای فیزیکی کلاس را به خوبی سازمان بدهد. چگونگی آرایش میز و نیمکت در کلاس و نحوه بهره گیری از دیوارها و سقف و کف کلاس تأثیر زیادی برای عملکرد کلاسی معلم و دانش آموزان دارد. معلم کلاس درس چند پایه متوجه توانایی طبیعی دانش‌آموزان برای شناخت و کنجکاوی باشد و برپایه این ویژگی دانش آموزان فعالیت های یادگیری مناسبی را طراحی و به آنان ارائه دهد. 
شایسته است معلمان وظیفه ذاتی خود در کلاس دس را هم مورد توجه قرار دهند . یکی از وظایف معلم در کلاس درس پدید آوری محیط یادگیری بر انگیزنده است. 
مشکلات خاص کلاسهای چند پایه
مشکلات آموزشی:
اگردراداره یک کلاس معمولی باعنایت به مسائل خاص تربیتی وآموزش به عنوان یک فن وهنرقابل قبول باشد، باذکر پاره ای ازمسائل خاص کلاسهای چند پایه ، می توان به درجه اهمیت مهارت وکارآیی معلم درکلاسهای چند پایه ،   پی برد.
امامتأسفانه برای تربیت معلمان این کلاسهاتوجه وسرمایه گذاری فکری ومادی لازم صورت نگرفته است.
معلمان برای تدریس دراین گونه کلاسها بامسائل ومشکلات متفاوتی روبرو هستند که این مشکلات تأثیر بسیاری برفعالیت های آموزشی وچگونگی به ثمررسیدن آن دارد، دراینجا به برخی ازاین مشکلات اشاره می شود.
کمبود وقت:
مسئله کمبود وقت رابایستی درصدرمسائل کلاسهای چند پایه قرار داد. اگر ساعاتی راکه برای تدریس هرماده درسی درپایه های مختلف تحصیلی اختصاص یافته است ، به عنوان نیاز واقعی دانش آموزومعلم برای رسیدن به هدفهای مورد نیاز قبول کنیم واعتراضات راکه ازطرف معلمین ودانش آموزان نسبت به کمبود وقت باتوجه به حجم مطالب ، طرح  می نمایند بپذيريم . دراین صورت اجحافی راکه آگاهانه به دانش آموزان ومعلمان این مدارس رفته ومی رود حس می کنیم.
آنچه به عنوان یک مشکل اساسی ، معلم کلاس چند پایه باآن روبر است این است که واقعاً بااین کمبود وقت چه کند . دراین گونه کلاسها معلم باید بتواند زمان رامتناسب بین پایه ها تقسیم کند ( رئوف ضیایی ، 1386).

 
کم تجربگی درنحوه تدریس واداره کلاس چند پایه:
آمارهای موجود نشان می دهد تقریباً تمام معلمان کلاسهای چند پایه براساس امتیاز فرم سازماندهی مدارس به ناچار به اینگونه کلاسها فرستاده می شوند. هیچ کدام ازآنها براساس علایق یاداشتن تجربه دراداره کلاسهای چند پایه روانه    این گونه مدارس نمی شوند. درنتیجه وقتی وارد کلاس می شوند، دچار سردرگمی ویأس وناامیدی می شوند. و در اداره وکنترل کلاس عاجر هستند . نمی دانند چگونه ازمعلم یار برای اداره کلاس وهمچنین کمک به دانش آموزان استفاده کنند وجود این مسائل سبب هدررفتن نیروی انسانی وسرمایه ملی می شود. آماده کردن وطراحی خوب یک درس درکلاسهای چند پایه اهمیت بیشتری دارد تادرکلاسهای یک پایه . چه بسیارند معلمانی که دراداره یک کلاس وتدریس درآن تسلط وتوانایی دارند. اما وقتی وارد کلاس دوپایه وبه ویژه بیشترازدوپایه می شود اداره کلاس برای معلم مشکل آفرین می شود.
درصورت برنامه ریزی صحیح وآموزش معلم این مشكلات رامی توان به حداقل رساند . به طوری که معلم بتواندپیوسته شیوه های ارائه مطالب راتغییر دهد. بتواند باچند گروه درسطح های گوناگون کارکند. توانایی آموزش فردی راداشته باشد ودرضمن کارهای کمکی رانیز انجام دهد. توانایی سازماندهی دانش آموزان رابرای خودآموزی داشته باشد. بتواند چگونه یادگرفتن وچگونه یاددادن رابه دانش آموزان بیاموزد . تامعلم فرصت آن راداشته باشد تابه برخی دیگر از    دانش آموزان که نیازمند رسیدگی بیشترهستندتوجه نماید.
ترکیب سنی وجنسی دانش آموزان دختروپسردریک کلاس :
مشکلات ناشی ازاختلاط دانش آموزان به خصوص درسنین بالا مستلزم کنترل خاص وتوانایی نظارت ورهبری همه جانبه معلم است . مخصوصاً درکلاسهایی که چند پایه نامتجانس ازنظرسنی وجنسی آموزش می بینند. کوچکترین غفلت معلم سبب درگیری دانش آموزان وگاه منجربه درگیری های خانوادگی می شود.
در يك كلاس چهار يا پنج پايه در دوره ي ابتدايي دانش آموزان بين 6 تا 14 ساله و در دوره راهنمايي تحصيلي گروه سني بين 12 تا 16 ساله وجود دارند اين دانش آموزان دوره هاي مختلف رشد جسمي و فكري را با نيازهاي متفاوت    مي گذرانند همچنين اين نيازها در هر گروه سني و به ويژه در دختران و پسران متفاوت مي باشد.

به اين لحاظ معلمان اين گونه كلاسها با هر گروه سني و جنس بايد توجه و رفتار خاص آن گروه را درنظر بگيرد. از آن جمله تنبيه و تشويق در اين كلاسهاست زيرا با كودكان 6 ساله نمي توان همان برخوردي را داشت كه با دانش آموز    13 ساله ، به اين جهت معلم بايد با آموزشهاي ويژه به اين كلاسها فرستاده شوند (رئوف ضيايي ، 1386).
كوچكي فضاي آموزشي :
درمدارس چندپايه كوچكي فضاي آموزشي سبب مي شودمعلم نتواند از انجام كارهاي گروهي در كلاس استفاده كند.
امكان رعايت مسائل بهداشتي از قبيل توجه به ديد چشم ، رعايت قد ، شنوايي و غيره در فضاي كوچك وجود ندارد.
از وسايل آموزشي در يك اتاق كوچك نمي توان به خوبي استفاده كرد زيرا سبب حواس پرتي بقيه پايه ها مي شود.
چون بيشتركلاسهاي   چند پايه در روستاها تشكيل مي شود و بيشترخانواده ها كم سواد و يا بي سواد هستند در امر پيشرفت تحصيلي فرزندانشان كمكي به دانش آموزان و مدرسه نمي شود. در بسياري موارد كودكان از انجام مطالب آموخته شده در خانواده محرومند . بنابراين جريان يادگيري بيشتر به همان زمان اندك مدرسه ختم مي شود.(آقازاده ، 1386).
كمبود تجهيزات آموزشي و بهداشتي :
كمبود وسايل آموزشي شايد در مدارس شهري هم زياد باشد اما در مدارس روستايي به ويژه مدارس چند پايه 
تاسف انگيز است . در بعضي از مدارس روستايي حتي از ميز و صندلي و تخته سياه مناسب كه از اولين نيازهاي يك مدرسه است برخوردار نيستند.
حياط مدرسه خاكي و نامناسب است . هيچگونه وسيله ورزشي ندارد .كتابخانه ، نمازخانه ندارند،اكثر اين مدارس فاقد دستشويي و آب خوري هاي مناسب و استاندارد هستند.
نداشتن كتابخانه مناسب :
در كلاس چند پايه دسترسي به مواد آموزشي به مراتب مهمتر از كلاس تك پايه است . در بسياري از مدارس روستا كتابخانه وجود ندارد و اگر وجود داشته باشد قابل استفاده در آموزش براي معلم نيست .
در كلاسهاي چند پايه بايد كتابخانه كوچكي وجود داشته باشد كه داراي كتابهاي تقويتي و غني ، متناسب با سن 
 دانش آموزان  باشد . معلم با كتابها و ابزارهاي مناسب مي تواند يك گروه را به انجام كاري مستقل بگمارد و با گروه ديگري كه نيازمند راهنمايي و سرپرستي بيشتر است وقت بيشتري را بگذارد.
بدين‌ترتيب معلم امكان خواهد داشت تا با چند گروه كه از نظر توانايي با هم متفاوت هستند كار كند و آنها را در فرايند خودآموزي راهنمايي كند.
كتابها و تمرين هاي خودآموز در موفقيت يك برنامه آموزشي چند پايه بسيار مؤثر است .
ارائه راهكار 
۱) معلم کلاس درس چند پایه باید روشها ، فنون و راهبردهای متعدد مؤثری برای تدریس آماده بوده و به طور اثر گذاری آنها را برای جلب رضایت مندی دانش آموزان به کار گیرد. 
۲) در کلاس های درس چند پایه، دانش آموزانی با سنین مختلف و توانایی متفاوت حضور دارند معلم نباید و نمی تواند فقط با تکیه بر یک روش به ارائه محتوا بپردازد. 
۳) معلم باید طرح درس روزانه اش را به دقت آماده کند تا دانش آموزان پایه های مختلف را به انجام انواعی از فعالیت های یادگیری سودمند وادار سازد. 
۴) به کارگیری راهبردهای تدریس باید همراه با انعطاف پذیری باشد . در برخی مواقع نیاز است برای اثر گذاری بیشتر ، راهبردهای تدریس با توجه به نوع محتوا و نیازمندی دانش آموزان مورد بازنگری قرار گیرد. 
۵) گروهبندی بر پایه توانمندی را به عنوان یک راه کار در نظر گرفته شود برای تدریس دو سویه و انجام تدریس جبرانی فراهم می‌کند . گروه بندی بر پایه های تحصیلی غیر یکسان در کلاس های چند پایه فرصت مناسبی برای فعالیت های مشارکتی و پویا فراهم می‌کند. 
۶) گاهی فعالیت یکسان را برای همه دانش آموزان کلاس ارائه شود. شمار زیادی از فعالیت ها را می‌توان طراحی کرد که دانش آموزان پایه های اول تا پنجم در انجام دادن آن ها شرکت کنند. 
۷) معلم شرایطی ایجاد کند تا دانش آموزان از همدیگر یا بگیرند . نظر به اینکه در بسیاری از موارد یاد گیرندگان بزرگسال الگوی یادگیری بسیار خوبی برای یادگیرندگان تازه کارند. 
۸) مشارکت در گروه‌ های یادگیری به مثابه یک عضو فعال گروه برای مثال معلم می‌تواند خود را به عنوان عضوی در گروه یادگیری دانش آموزان پایه سوم، چهارم و پنجم دبستان نماید. 
０)    معلم کلاس درس چند پایه متوجه توانایی طبیعی دانش آموزان برای شناخت و کنجکاوی باشد و بر پایه این ویژگی دانش آموزان فعالیت های یادگیری مناسبی را طراحی و به آنان ارائه دهد.
 •    با تعویض و چاپ کتابهای جدیدالتألیف ضرورت تشکیل دوره­های ضمن خدمت احساس می­گردد. دوره­هایی متناسب با نیاز معلمان در جهت آشنایی و برطرف کردن اشکالاتشان برگزار شود.
•    همکاری والدین با مدرسه امری اجتناب­ناپذیر است، بهره­گیری از تجاربشان در امور مربوط به مدرسه.
•    محیط عشایری دارای مردمانی خونگرم و باصفا است، اما با بحران خشکسالی و عدم تمکن مالیشان، معلمان سعی می­کنند درکشان نمایند و از همفکریشان نیز بهره ببرند.
•    معلمان مشکلات مربوط به دانش­آموزان را با صبر و سعه­صدر با والدینشان در میان گذاشته و با مشاوره دادن به آنها و استفاده از تجارب و نظرات روانشناسی اقدام به حل مشکلات می­نمایند.
•    در مدارس چندپایه زمان استراحت برای آموزگاران بسیار کم است و فعالیت کاریشان بیشتر از مدارس عادی است، در نتیجه خستگی معلم هم زیادتر است.  به علت کمبود وقت، آموزگار مجبور است روزانه چند ساعتی، اضافه کار نماید. اغلب زنگ تفریح همزمان، برای همة پایه­ها وجود ندارد.
•    در صورت جابجایی دانش­آموزان چندپایه در عرض سال مشکلاتی همچون به ­هم خوردن بودجه­بندی و زمانبندی کتب درسی، تفاوت در روش تدریس آموزگاران، ارسال و درخواست مدارک تحصیلی برای آموزگاران به وجود می­آید و حتی اولیاء با انتقال فرزندانشان گمان می­کنند معلم کم­کاری می­کند.
•    سایر دانش­آموزان زمان تدریس یک­پایه در کلاسهای چندپایه به مطالعه، حل تمرینات، حل ریاضی پای­تخته، گوش­دادن به نوار تلاوت قرآن با نظارت آموزگار و همکاری دانش­آموزان ساعی می­پردازند.
•    از نمونه فعالیتهای فوق­برنامه در مدارس چندپایه می­توان به اردو (گردش علمی در طبیعت)، مسابقات درسی- ورزشی، قرآن، نماز، تئاتر، پرسش و پاسخ، احکام، مسایل پرورشی و ... اشاره نمود.
•    زمان تدریس به هر پایه را آموزگاران چندپایه عشایری بر اساس جدول زمانبندی و تعداد ساعات هر پایه و نیاز و استعداد دانش­آموزان تعیین می­نمایند.
•    همکاری دانش­آموزان پایه­های بالاتر برای انجام تکالیف کلاسی و مواظبت از دانش­آموزان، حضور و غیاب، گفتن و تصحیح املاء و فعالترشدن کلاس بسیار مؤثرمی­باشد.
•    در ارزشیابی از آموخته­های دانش­آموزان، آموزگاران کلاسهای چندپایه با مشکلاتی نظیر عدم دسترسی به امکانات چاپ و تکثیر، کمبود وقت در طراحی و تصحیح سؤال، زبان و لهجه دانش­آموزان، عدم وجود امکاناتی همچون صندلی، میز، نیمکت، فضای مناسب آموزشی، ... و تأثیر قلت دانش­آموزان در هر پایه و تعداد پایه­ها مواجه هستند و در نهایت عدم وجود امکانات و شرایط حاضر باعث می­شود که آموخته­های دانش­آموزان به نحو مطلوب مورد ارزشیابی قرار نگیرد.
در راستای یافته­های پژوهش پیشنهادهایی ارائه می­گردد:
v     آموزش دوره ابتدایی به عنوان بخشی از آموزش عمومی دارای اهمیت ویژه­ای است و از طرفی بیشتر مدارس ابتدایی عشایری دارای کلاسهای چندپایه هستند که یک معلم یا حداکثر دو معلم در یک کلاس مشغول تدریس می­باشند. لذا در این خصوص پیشنهاد می­گردد:
الف) نظر به این­که برخی از معلمان کلاسهای چندپایه ممکن است از تهیه و تدوین مراحل طرح درس روزانه ویژه کلاسهای چندپایه اطلاع کافی نداشته باشند، لذا تجدید نظر در محتوا و روشهای آموزشی مراکز دانشسرای تربیت معلم و دوره­های بازآموزی و کارآموزی و آموزش نیروهای جدید و ... با تکیه بر ارائه مطلوب نحوه تهیه طرح درس، ویژه کلاسهای چندپایه لازم است.
ب) با توجه به این­که ممکن است آموزگاران (خصوصاً نیروهای جدید) روش تدریس خاص کلاسهای چندپایه را نگذرانده باشند، لازم است برای برگزاری دوره­های روش تدریس کلاسهای مذکور، اقدامات لازم صورت گیرد.
ج) لازم است جدول دروس هفتگی ویژه کلاسهای چندپایه تدوین شود یا در حجم کتابهای درسی برای این قبیل دانش­آموزان تجدید نظر شده و کتابهای درسی ویژه، به روش و محتوای مناسبتر تألیف گردد.
د) پیشنهاد می­شود برای افزایش بازدهی کلاسهای چندپایه، کتابهای راهنمای روش تدریس ویژه کلاسهای چندپایه تهیه و تدوین شود و در اختیار همه معلمان و معلمین راهنما قرار گیرد.
ه) با عنایت به دور افتاده بودن مدارس عشایری و احتیاج به استفاده از وقت آزاد معلمان کلاسهای چندپایه پیشنهاد می­شود با در نظر گرفتن امتیازهایی، انگیزه لازم را برای معلمین فراهم نمایند.
و) بیشتر مدارس عشایری از طریق آموزش کلاسهای چندپایه اداره می­شوند. لذا چنانچه معلم با انگیزه و مهارت کافی، برای این­کار گمارده شود به نتایج چشمگیری خواهد رسید. البته ضروری است به وضعیت آموزش در کلاسهای چندپایه پرداخته شود و از طریق پژوهش و بررسیهای لازم، مسایل و مشکلات را شناسایی و نسبت به حل آنها همت گماشت. در چنین مطالعاتی باید به ویژگیهای معلمان، دانش­آموزان، تنظیم و سازماندهی درس، شرایط فیزیکی فضای آموزشی، برنامه کلاسی، فعالیتهای یاددهی معلمان، فعالیتهای یادگیری دانش­آموزان، میزان تکلیف دانش­آموزان، روش ارزشیابی از آموخته­ها، روشهای ایجاد انگیزه توسط معلم، رضایت شغلی و ... پرداخته شود. در نهایت باید به ارائه چارچوب و الگویی مناسب برای تنظیم فعالیتهای یاددهی، یادگیری در کلاسهای چندپایه پرداخته شود.
v     با رفع بعضی از موانع در مدارس چندپایه که باعث اختلال در آموزش می­شوند
می­توان مشکلات موجود را به حداقل رساند. همچون استفاده از چند تخته­سیاه در یک کلاس ، تهیه بانک سؤال، گذاردن ساعتی جهت پخش برنامه رادیویی ویژه این مدارس، استفاده از معلمان بومی، تجهیز مدارس به وسایل کمک­آموزشی، خدمات­رسانی ویژه به کلاسهای چندپایه و تقسیم کل پایه­های یک کلاس در دو شیفت جداگانه صبح و عصر.
v     امید است دولت خدمتگزار بویژه وزیر محترم آموزش و پرورش، برنامه­ریزان و سیاستگزاران آموزش کشور و نمایندگان محترم مردم در مجلس شورای اسلامی تلاش ارزنده­ای بعمل آورند تا با تخصیص ردیف، بودجه و امکانات و ... بتوانند در جهت رفع محرومیتها و کاهش نابرابریهای آموزشی، علمی و فرهنگی جوامع عشایری اقدام مؤثری نمایند.
v     از آنجا که اساس هر کشوری را آموزش ابتدایی تشکیل می­دهد و پیشرفت کشور به پیشرفت مدارس ابتدایی بستگی دارد، لذا باید معلمان ابتدایی از لحاظ مادی و معنوی تأمین شوند تا بتوانند با علاقه و دلبستگی به کار خود ادامه دهند
مشکلات و مسایل کلاس های درس چند پایه:
یکی از مسایل اساسی در کلاس های چند پایه ، نیروی انسان است . در این کلاس ها معمولاً معلم علاوه بر تدریس محتوای آموزشی ، امور اداری مربوط به مدیر ، معاون ، متصدی امور دفتری و وظایف مربی بهداشت ، معلم ورزش و ... را نیز عهده دار است و از سوی دیگر او باید به عنوان یک پژوهشگر در آموزش کیفی و یک مشاور اجتماعی نیز ایفای نقش کند . این در حالی است که هیچ انگیزه اجتماعی ، اقتصادی ویژه ای برای آن ها فراهم نشده است و افراد علاقمند و شایسته حرفه معلمی تمایلی به خدمت در این کلاس ها ندارند.
از سوی دیگر حق معلمان فارغ التحصیلی مراکز تربیت معلم هم برای تدریس در این کلاس ها ، آمادگی ، اطلاعات و تجربه مناسب ندارند و از هیچ اموزش پیش از خدمتی که زمینه ساز تجربه عملی و تفکر درباره ی تدریس چند پایه باشد ، برخوردار نیستند. در مجموع برای معلمان چند پایه آموزش جداگانه وجود ندارد و آن ها ناچارند از طریق تجربه و آزمایش ، روش هایی را مورد استفاده قرار دهند و هیچ تدبیری جهت ارتقای توانایی ها و صلاحیت ایشان جهت به کارگیری روش های مؤثر تبادل تجارب و اطلاعات و .... اندیشیده نشده است. این دیدگاه که معلمان آموزش دیده برای تدریس تک پایه به طور اتوماتیک می توانند در کلاس های چند پایه تدریس کنند، غیر قابل قبول است و مخصوصاً که از کم تجربه ترین افراد در دسترس (سرباز معلم ، آموزشیاران نهضت سواد آموزی، بومیان با سواد و .... ) برای اداره این کلاس ها استفاده می شود.
در مجموع مشکلات خاصی همچون کمبود وقت ، نقصان تجربه و کمبود اطلاعات معلمان مدارس چند پایه در امر تدریس و کلاس داری حرفه ای ، نا مناسب بودن فضای آموزشی و کمبود کلاس درس ، عدم هماهنگی بین مدرسه و خانواده و کمبود تجهیزات آموزشی منجر به نارضایتی معلمان می گردد مخصوصاً در مواردی که معلم به عنوان مدیر ، دفتر دار ، خدمتگزار ، معاون ، نامه رسان هم ایفای نقش می کند . و در کلاس نیز باید بیش از یک معلم تک پایه مهارت ، توانایی و اطلاعات داشته باشد.
مشکلات خاص کلاس های چندپایه و راه حل های پیشنهادی
مشکلات کلاس های چندپایه را دردو بخش آموزشی و غیر آموزشی بحث کرده و برای هر کدام چند راه حل ارائه می دهیم:
الف: مشکلات آموزشی
کمبود وقت: برابر جدول دروس مصوب وزارت آموزش و پرورش  هر پایه ابتدایی 24 ساعت در هفته درس دارد.اگر کلاس پنج پایه باشد ، معلم باید 120 ساعت فعالیت آموزشی و تدریس را در قالب 24 ساعت برنامه ریزی کند.، در واقع  فرصت های یاددهی و یادگیری در یک کلاس پنج پایه به یک پنجم کاهش می یابد.
راه حل 1:
کاهش دادن پایه ها:با توجه به این که معمولاً معلمان کلاس های چند پایه در محل خدمت خود بیتوته می کنند ، می توانند برنامه ی آموزش و تدریس خود را برمبنای 3 پایه در صبح و 2 پایه در بعدازظهر طرح ریزی کنند. به این معنا ضمن این که همه   دانش آموزان تحت تعلیم در مدرسه حضور دارند ، در نوبت صبح فقط سه پایه به عنوان محور در کار یادگیری شرکت دارند و دو پایه دیگر به انجام تکالیف ، فعالیت های پژوهشی ، دست ورزی ، فعالیت های هنری و تربیت بدنی و ... مشغولند.
این روش علاوه بر افزایش 40 درصدی وقت در فرایند آموزشی ، در صورت نزدیک بودن پایه ها به همدیگر ، ازلحاظ روانی منجر به احساس آرامش دانش آموزان می شودو مدیریت کلاس را تسهیل می نماید.
راه حل 2:
تفاوت زمان استراحت: در مدارس ابتدایی بعد  از هر 45 دقیقه آموزش ، 15 دقیقه برای استراحت برنامه ریزی شده است که  هر کلاس در طول روز  3  بار از فرصت استراحت استفاده می کند. اگر زمان استراحت طوری تنظیم شود که دانش آموزان به طور متناوب از این فرصت بهره گیرند، به میزان قابل ملاحظه ای در زمان صرفه جویی خواهد شد. با این روش فقط معلم کلاس مربوطه دچار مشکل می شود که می تواند با برنامه ریزی دقیق این نقیصه را جبران نماید.

 راه حل 3:
استفاده از وجود شاگرد معلم: استفاده از برخی دانش آموزان برای تدریس به بعضی دیگر ، پدیده جدیدی نیست. این روش آموزش که با عنوان های مختلف مانند شاگرد معلم ، معلمیار ، خلیفه و... نامیده می شود برای اولین بار پیش از قرن هیجدهم  در انگلستان برای مبارزه با نابرابری های آموزشی مطرح شد و در مدارس مونته – سوری نیز مورد استفاده قرار گرفت. سابقه این نوع از آموزش در ایران به مکتب خانه های قدیم بر می گردد.این روش در حال حاضر در کشورهای اروپایی از جمله انگلستان ، فرانسه ، سوئد ، بلژیک و روسیه مورد استفاده قرار می گیرد.                                                                    
در این روش از دانش آموزان مستعدتر پایه های بالاتر در جهت نظارت بر گروه های خود آموز استفاده می شود. از مزایای این روش می توان به جبران کمبود ساعات آموزشی ، آموزش انفرادی به دانش آموزان ضعیف از لحاظ عاطفی و اجتماعی و درسی ، ایجاد اعتماد به نفس و  نگرش مثبت به خود در دانش آموزان معلم یار و تقویت احساس استقلال و عدم وابستگی و ...
جهت رفع موانع موجود بر سر راه اجرای این روش می توان با عوض کردن هر ماه یک بار شاگرد معلم ، از افت تحصیلی او جلوگیری به عمل آورد و از دانش آموزان مستعد دیگردر زمینه درسی برای این منظور استفاده کرد .راهکار مفید دیگری که نگارنده این جملات سال ها از آن استفاده نموده ، شاگرد معلم هم پایه است. به این صورت که از هر پایه یکی از دانش آموزان برتر نقش معلم را در برنامه خود آموزی ایفا می کند.
راه حل های دیگر
1- حذف فرصت اختصاص داده شده برای حضور و غیاب دانش آموزان
2-ثبت فعالیت های فرایند آموزش در خارج از وقت آموزش
3- تصحیح املا و انشا و بررسی مشق دانش آموزان در خارج از وقت آموزش
4- تعیین یک زمان خاص در خارج از وقت آموزش برای پاسخگویی به ارباب رجوع
5-هماهنگی با مدیریت روستاهای هم جوارجهت انجام امور مدیریتی و مراجعه به اداره

فقدان تجهیزات آموزشی: اثرات استفاده از تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی در تعمیق یادگیری بر کسی پوشیده نیست.  اما متاسفانه کلاس های چندپایه به دو دلیل فاقد آن هستند :
 1- پایین بودن سرانه دانش آموزی 
2- در اولویت قرار نداشتن مدارس چند پایه در هنگام توزیع وسایل آموزشی رایگان از جانب اداره .
 راه حل ها
1- تهیه پاره ای از این وسایل در زنگ هنر توسط دانش آموزان مانند دسته های ده تایی ، چرتکه آموزشی و... به عنوان کاردستی 
2- برنامه ریزی و تدوین پاره ای از فعالیت ها برای یک روز مشخص و امانت گرفتن این گونه وسایل از مدارس برخوردار.
3- دعوت از آزمایشگاه سیّار در روزی که برنامه اجرای چند فعالیت و آزمایش تدوین گردیده است.
4- طرح مشکل با انجمن اولیا و مربیان و ارائه راهکارهای لازم از جانب معلم جهت تهیه و ساخت وسایل آموزشی.
کمبود اطلاعات و تجارب معلمان کلاس های چند پایه: کمبود اطلاعات معلمان تنها در بعد آموزشی و علمی خلاصه نمی شود، بلکه در مسائل تربیتی ، روانشناسی و مهم تر از آن ها کمبود تجربه های عملی آنان است که موضوع را پیچیده تر می کند.
راه حل ها :
1- مطالعه منابع ، کتاب ها ، مجلات آموزشی و تربیتی و نتایج پژوهش های جدید در زمینه شغلی
2- درخواست از اداره جهت تشکیل جلسات و کارگاه های آموزشی
3- بازدید از کلاس های معلمان موفق در اداره کلاس های چندپایه
 ضعف بنیه علمی دانش آموزان : در این که دانش آموزان کلاس های چندپایه با این همه مشکلات ، نسبت به  دانش آموزان در کلاس های عادی ضعیف هستند ، شکی نیست. اما این مشکل ، تمام مشکلات دیگر را توجیه نمی کند.