مقدمه کوتاه
مدرسه گریزی اگر همراه با رفتارهای‌ضد اجتماعی و گاهی بزهکارانه مثل‌نزاع، قشقرق راه انداختن، یاتهدید کردن و فرار کردن از خانه باشدمی‌تواند نشان دهنده یکی از اختلالات‌رفتاری دوران دانش آموزی به نام اختلال‌سلوک باشد. ویژگی‌های اصلی اختلال‌سلوک شامل رفتارهای ضد اجتماعی،پرخاشگرانه و خودسرانه است. چنین‌دانش آموزانی اغلب به نظر دبیرانشان‌بی‌علاقه به مدرسه، فاقد اشتیاق به‌ادامه تحصیل و بی‌توجه به کار هستند.آنها اغلب مردود می‌شوند و در مقایسه‌با همسالان خود زودتر ترک تحصیل‌می‌کنند. همه دانش آموزان گاه و بی گاه درباره مدرسه غر می زنند اما طبق آماری که کارشناسان کلینیک اختلالات عصبی دانشگاه نوادا در آمریکا اعلام کرده اند ۵ تا ۱۰ درصد دانش آموزان آنقدر از مدرسه بدشان می آید که نمی خواهند به مدرسه بروند.
دانش آموزان ممکن است در سنین مختلف به علل مختلفی مثل دبیران ضعیف، توقعات زیاد از دانش آموز وعدم پیشرفت تحصیلی. پاسخ دادن‌درس توسط دانش‌آموز در کلاس و... ممکن است در پی غیبت از کلاس و مدرسه برایند . اکثر صاحبنظران‌معتقدند که بهترین درمان جذاب نمودن محیط آموزشی در اسرع وقت و به هر وسیله ممکن است. مشخص و رفع‌کردن علت غیبت (مثلا اذیت و آزارسایر دانش آموزان) البته مفید خواهد بود. باوجود این حتی وقتی علت آن روشن‌نیست، مدیران و معاونینی جدی وفهمیده می‌توانند به تدریج دانش‌آموزرا برای آمدن به کلاس درس ترغیب‌نمایند. اینچانب با چنین مشکلی در مدرسه مواجه شدم. در سال تحصیلی اخیر بسیاری از دانش آموزان به بهانه های نختلف سعی می کردند در مدرسه و کلاس درس حاضر نشوند و در صدد غیبت کردن غیر موجه بر می آمدند. در سال تحصیلی اخیر بنده با ارائه راهکار های جذاب مدرسه محور و اجرا ی آن تصمیم گرفتم غیبت دانش آموزان را به کمترین مقدار ممکن برسانم . و این کار جز با جذاب نمودن محیط آموزشی هنرستان ممکن نبود.
بیان وضعیت موجود
اینجانب … .. شهرستان … هستم. بنده دارای مدرک … هستم و در سال تحصیلی اخیر با …دانش آموز در … رشته مختلف در ارتباط هستم. در … ما در اوایل سال دانش آموزان به علت های مختلف از حضور در کلاس و مدرسه خود داری می نمودند و غیبت های غیر موجه یا خلاف واقع داشتند. از آنجا که موضوع حضور به موقع دانش آموزان در کلاس درس و مدرسه اهمیت زیادی دارد بنده تصمیم گرفتم از طریق راهکار های مختلف جذاب سازی محیط آموزشگاه از غیبت کردن غیر موجه دانش آموزان جلوگیری نمایم. بنا بر این در پی این بر آمدم که چگونه می توانم محیط مدرسه را بانشاط سازم که از غیبت های دانش آموزان کاسته شود.
شناسایی مسئله
امروزه در همه جوامع مدرسه در حکم مهم ترین نهاد تعلیم و تربیت جایگاه ویژه ای دارد و در کنار خانواده وظیفه تعلیم و تربیت دانش آموزان را به دوش می کشد و انسان امروز به شدت به تربیت رسمی و مدرسه نیاز دارد. زیرا مدرسه محل تجربه و راهنمای زندگی انسان است و بخش مهمی از زندگی دانش آموران مدرسه است زندگی و تربیت برای انسان دو مفهوم لازم و ملزومند.انسان تا وقتی زنده است به تربیت نیاز دارد و او را تربیت می کنند تا بتواند زندگی کند.تحصیل علم و کسب دانش، چگونه زیستن و تجربه اندوختن از اهداف والای آموزش و پرورش می باشد. اما مدارس امروز به دلیل مختلف خواسته ها و نیازهای اغلب نوجوانان را برآورده نمی کنند و نمی توانند در آنان ایجاد انگیزه نمایند.به عبارتی دیگر تک بعدی شده اند و فقط به جنبه های آموزشی به طور مطلق اهمیت می دهند و نیازهای عاطفی و احساسی و روحی و روانی آنان را در مراتب پایین تر قرار می دهند.برای ایجاد فرآیند یادگیری در محیط های آموزشی، ابتدا باید بستری مناسب فراهم باشد یعنی اینکه دانش آموز ابتدا به مدرسه و مسئولین علاقمند باشد و با روحیه ای شاد و با نشاط وارد این محیط بشود و در فضای آموزشی موجود احساس آرامش و امنیت و شادابی داشته باشد. یادگیری در محیطی توام با تهدید و ترس و ارعاب به سهولت انجام نمی گیرد.در چنین محیط هایی به جای برقرار فرآیند یادگیری متفکرانه هیجانات منفی و واکنش های نامطلوب شکل می گیرد.شادی و نشاط یکی از نیازهای روحی و روانی انسان است که در بسیاری از جنبه های حیاتی نقش موثری ایفا می کند و از نگاه صاحب نظران پیش نیاز اساسی و بستر لازم برای یک نظام تعلیم و تربیت پویا است. به عبارت دیگر نشاط به زندگی انسان معنا و مفهوم خاص می بخشد و حتی عواطف منفی ای مانند: ناکامی، ترس، نگرانی و ناامیدی را کاهش می دهد.یکی از عوامل موثر و مهم برای ایجاد نشاط و شاد بودن لبخند است چهره های متبسم و خوش رویی افراد عامل موثری است که به فضای آموزشی نشاط بیشتری می بخشد و با آفرینش لبخند می توان به محیط شادابی داد.شاید برای معدودی از دانش آموزان «مدرسه» تنها مکانی است که در آن جا غم ها و مشکلاتشان را فراموش می کنند و تصور می نمایند که ساعاتی که در مدرسه سپری می کنند از غصه هایشان کاسته می شود و این تغییر روحیه عامل موثری در شادابی آنان می باشد.همکاران محترم فرهنگی لطفا به این احساس زیبا و خوشایند آنها توجه لازم را داشته باشیم و آنان را درک نماییم.استفاده از دو عنصر محبت و عاطفه، لبخند و شادی بزرگ ترین سرمایه موجود در مدارس می تواند تاثیرات بسزایی داشته باشد و هم چنین اگر روابط حاکم بر دانش آموز لذت بخش و صمیمی توام با محبت و احترام باشد و برنامه های آموزشی متعالی باشند این محیط برای آنان بسیار دوست داشتنی و لذت بخش می باشد.پس می توان چنین گفت: که یکی از مهم ترین کارکردهای نظام آموزشی تربیت انسان هایی است که بتوانند با حضوری فعال پویا و با نشاط در نظام اجتماعی موثر و شاداب زندگی کنند و در عبور از فراز و فرودهای زندگی و یافتن راه درست از خطا موفق باشند.به امید این که این مهم در آینده ای نه چندان دور تحقق یابد.
یافته های علمی
نشاط رامی توان به شادی وشور وشعف معناکردامابه خودی خودشادی آفرین نیست ونیازمندیک سری ابزاررها ولوازم امکانات ومحیط مناسب است تابه نشاط معنای واقعی بخشد.
اکنون باید ببینیم نشاط درمدرسه که یک محیط آموزشی وتربیتی محسوب می شودبه چه امکانات وشرایطی نیازمنداست که با آنهابتوان محیطی مناسب وموفق درتربیت وآموزش وارتقای علمی دانش آموزان درفضایی کاملا متنوع صمیمی وباانگیزه های مثبت ایجادکرد.برای رسیدن به چنین هدفی باید به عوامل ذیل به عنوان ضروریات یک محیط علمی بانشاط توجه شود.
به عقیده روانشناسان رنگ اشیاء فضا ولباس افراد تاثیر مستقیمی دربرقراری ارتباط شخص با آنهاداردبارهاکوشیده ایم با فرد وفضا ویا حتی غذایی که می خوریم ارتباط برقرارکنیم اما نتوانسته ایم زیرااین دقیقا تاثیر رنگ آنهابرروان ماست ازاین روتازمانی که دانش آموزان نتوانندخودراباقضای کلاس واشیای داخل آن میز ونیمکت لباس دبیر ومانندآنهاتطبیق دهدنمی تواندازحضوردرکلاس درس لذت ببردودرفضای آن احساس آرامش کند.به همان میزان که رنگ قرمزمحرک وشادی بخش است ورنگ آبی ایجادآرامش می کندواحساسی آمیخته باصلابت وشکوه درفرد ایجاد می کندورنگ صورتی مهربانی وعطوفت ایجاد می کند.
• مهمترین خصوصیات آدم های شاد عبارت است از:
1- کنترل زندگی 2- توجه به جسم و روح 3- زندگی را صحنه برد و باخت نمی دانند 4- از زندگی یاد می گیرند 5- برنامه ریزی دارند 6- هدفمند هستند و با یادآوری شادی های زندگی احساس لذت می کنند 7- به آینده دید مثبت دارند 8- مسئولیت پذیرند 9- بعضی از اتفاقات را
عوامل مؤثر بر شور و نشاط دانش آموزان
- خانواده
خانواده اولین نهادی است که انسان در آن رشد می کند و تأثیر مستقیم بر اعمال و رفتارها و نگرش ها و طرز تلقی های فرزندان دارد. برخی خانواده ها عموماً دنیا را مکانی قابل اعتماد، منظم، پیش بینی پذیر، قابل مهار می بینند. آن ها خود را با کفایت می شمارند، سایر خانواده ها اطراف خود را محیطی خطرناک، نااستوار و متزلزل، غیرقابل پیش بینی می انگارند که خطر بالقوه در آن وجود دارد (گلدبنرگ، 1387، ص 12). بنابراین دیدگاه خانواده و رفتار اعضای خانواده بر نوجوانان تأثیر فراوان دارد.
- مدرسه شاد و با روح
مدرسه موقعیتی فراهم می کند تا دانش آموزان بتوانند فارغ از دغدغه های بزرگ سالانه، زندگی را بازی و تمرین کنند و کم کم آماده شوند تا در زمین واقعی زندگی به اجرا درآورند (سنجانی، 1387، ص 34).
الف) شاداب سازی ظاهری مدرسه
محیط ظاهری و فیزیکی شاد بر شادابی و شادمانی افراد تأثیر دارد. این بخش شامل:
1- فضاسازی و زیباسازی حیاط مدرسه: دیوارهای تزیین شده با نقاشی های زیبا، سطح زمین مناسب، کاشت درخت و فضای سبز، قرار دادن نیمکت های رنگی، زیبا، تابلوی زیبا در سردر مدرسه، مناسب بودن اندازه محیط مدرسه.
2- زیباسازی ساختمان مدارس: رنگ آمیزی در و پنجره و ساختمان، نصب پرده های زیبا، زیباسازی راهروها، کلاس ها و قرار دادن گلدان های گل های طبیعی و مصنوعی در راهروها، مناسب بودن اندازه کلاس ها و...
3- زیباسازی و تمیز بودن نمازخانه، کتابخانه و کارگاه: استفاده از خوش بو کننده ها، قفسه های زیبا، مناسب بودن محیط کتابخانه، نمازخانه و کارگاه.
4- پوشش های ظاهری دبیر ها، مدیر و کارکنان، دانش آموزان: استفاده از روپوش های شاد برای دانش آموزان و همچنین پوشش مرتب و استفاده از رنگ های شاد و روشن برای کارکنان مدرسه.
5- رعایت بهداشت: تمیز بودن محیط مدرسه، کلاس ها، بهداشت فردی، اجتماعی، دانش آموزان
ب) دبیر شاد و با روحیه:
دبیر آهنگ و فضا و جو کلاس درس را تنظیم می کند، چنانچه قرار باشد که روح دانش آموزان پرورش و رشد یابد، باید این روند از روح دبیر آغاز گردد. حال اگر روح دبیر افسرده و ناتوان باشد شانس ناچیزی برای تقویت و مراقبت از روح دانش آموزان بوجود خواهد آمد. دبیر با انواع روش های تدریس آشنا باشد. اطلاعاتش به روز باشد، دبیر باید بداند که دانش آموزان دارای تفاوت های فردی هستند و نیز باید با روش های تشویق وتنبیه آگاهی لازم داشته باشد و پر روحیه و باانگیزه باشد.
پیشینه تحقیق:
پژوهشی تحت عنوان چگونه می توانیم مدرسه ای شاداب وبانشاط داشته باشیم:
(هماپورنعیم آبان۸۵تاتیرماه ۸۷)
نتایج بررسی در دو دبیرستان دخترانه وپسرانه درشهرستان چناران چنین بیان می کند:
۱-برای زیباسازی فضای مدرسه (رنگ آمیزی- گل سبزی-پیام بهداشتی)۹۴درصدپسران و۹۲درصددختران
۲-ایجاد موقعیت هایی برای بازی وتفریح۹۰درصدپسران۹۲درصددختران نظرمثبت دادند.
۳-موسیقی۸۷درصدپسران و۸۳درصددختران
۴-پرباربودن برنامه صبحگاهی ۸۹درصدپسران و۸۵درصددختران
۵-افزایش زمان وتنوع زنگ استراحت پسران۷۰ودختران۶۳
باتوجه به نتیجه مذکورنسبت پسران به دختران برای افزایش زمان ساعات استراحت بیشتراست.
(زهرااسدی۸۷):
درپژوهشی تحت عنوان چگونه می توانیم مدرسه راشاداب سازیم توجه خاص به ساعات استراحت دارد وایشان برای راحل این این مساله ورزش صبحگاهی وزیباسازی وجذاب کردن محیط مدرسه وساختمان آنراموثردانسته است.
