گزارش تخصصی معلمان چگونگی علاقه مند نمودن دانش آموزان به نماز جماعت به کمک ابتکارات خلاقانه حرفه ای

مقدمه کوتاه

اينجانب …… در طرح فوق در پي يافتن اين راهكار بودم كه چگونه می توانم انگیزه وعلاقه ی دانش آموزان آموزشگاه …… را جهت شرکت در نماز جماعت مدرسه افزایش دهم ؟با توجه به مراحلی که اجراکردم و براساس مشاهداتم ازوضعیت روحی دانش آموزان وحضورشان در نماز، به این نتایج دست یافتم: دانش آموزان بدون اکراه ، در وقت مقرر اقدام به گرفتن وضوکرده و برای نماز آماده می شوند. آنان بدون کمرویی ،اشکالاتی را که با آن مواجه می شوند ، می پرسند میزان مشارکتشان در آماده کردن محل نماز ،نشان از علاقه ی آنان دارد شمارش دانش آموزان در هنگام نماز خواندن نشان از افزایش تعداد شرکت کنندگان دارد تمام همکاران در این پژوهش بیان نمودند که این موفقیت بر اساس کارهایی بوده که با هم انجام داده بودیم خوشحال بودند ومرا تشویق به ادامه ی کارها یی نظیر این کار نمودند ودرخواست کردند نسخه ای از کارم را در اختیار شان قرار دهم . اولیاء نیز بیان داشتند که فرزند انشان به نماز اهمیت می دهند ، والدین می گفتند : هر جای نماز و یا وضو اشتباه می کنیم ،اشتباه ما را گوشزد کرده و اصلاح می کنند . با تلاش مداومی که در طول حدود3 ماه داشتم ، توانستم با کمک همکارانم با گرد آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها اقداماتی انجام دهم که نتیجه ی آنان به این شرح است : 1- اشکالات نماز وشرایط برگزاری نماز جماعت دانش آموزان به طور کامل رفع شده است .2- دانش آموزان با اشتیاق واز روی اختیار هر روز خودشان مقدمات برگزاری نماز را مهیا می کنند. 3- گفته های والدین آنها واشتیاق و رفتارشان ، نشان می دهد که نسبت به خواندن نماز علاقمندی نشان داده وچنان چه این روش در سالها ی بعد پیگیری شود ،این امر بیشتر ملکة وجود آنان خواهد شد . 4- طبق گفته ی والدین ،دانش آموزان نه فقط خود نماز می خوانند، بلکه در خانواده نیز اقدام به رفع اشکال وضو و نماز والدین و دیگر اعضای خانوده ی خود می نماید. نماز در اصطلاح ازنظر فقهی عملی است که دارای ارکان وشرایط خاص است که روزی پنج بار برشخص مکلف واجب است ، رسول خدا فرمودند : « نماز از احکام دین خدا وراه ورسم پیامبران است که رضایت و خشنودی حضرت حق درآن نهفته است . » نمازمیراث تمامی انبیاء است هر پیامبری که مبعوث به رسالت شد.انسانهارابه نمازدعوت کردوبه آن سفارش نمود.نماز کشتی نجات است که همه افراد بخصوص کودکان و نوجوانان ها و جوان ها را از طوفانها و خیزابها عبورمی دهد و به ساحل آرامش و رستگاری می رساند .اگرچه نماز دارای اهمیت فراوان است، اما برگزار کردن نماز به جماعت اهمیت بیشتر دارد، زیرا نمازجماعت نمادی با ارزش از جامعه مطلوب اسلامی است که عناصری مانند رهبری، اتحاد و نظم را دربر می گیرد. بنابراین، مطالعه نماز جماعت و حکمتهای فراوانی که در آن نهفته، حایز اهمیت است. در دین ما نماز به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مؤمن و رأس دین شمرده می گردد،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد .بدون تردید همه ی کودکان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند اما آنچه مهم است ، چگونگی روش ها و ارائۀ شیوه های جذب آنها به سوی تکالیف مذهبی است . از سنین نخستین دبستان باید کودکان را بتدریج با نماز آشنا و به نماز خواندن تشویق کرد .بسیار مشاهده شده است که کودکان در کنار پدر و مادر می ا یستند یا به تنهایی نماز خواندن آن ها را تقلید می کنند. این مساله بیانگر این واقعیت است که رفتار کودک ،انعکاسی از رفتار الگوهاست و اگر مورد تشویق و تایید والدین و سایر الگها قرار گیرد ،تمایل بیشتری برای انجام آن پیدا میکند . از سوی دیگر لازم است اولیا و مربیان همواره در عملکرد خود ثابت قدم بوده، شخصیتی عاطفی ، منطقی و محبوب داشته باشند تا اثرگذاری آن ها در اجاد عادات خوب در کودکان افزایش یابد . تعلیم و تکریم نماز و توام کردن نماز با تجارب متنوع و خوشایند برای کودکان می تواند به علاقه مندی و عادت دادن آن به نماز موثر باشد.شناسایی مسأله

توجه به این که نماز آرامش دهنده ی دلها ، اصلاح کنندۀ فرد و اجتماع و پرچم اسلام است و عاملی است که موجب رهایی افراد از تنبلی ، گناه ، تباهی و دیگر رفتارهای زشت می گردد ، و یکی از راههای تربیت دینی کودکان و نوجوانان ، یاد دادن نماز و شرکت دادن آنها در نماز جماعت می باشد ، برآن شدم تا در مدرسه نماز جماعت را پررنگ تر نمایم . مطلوب این بود که اکثر دانش آموزان در نماز شرکت کنند. امّا این تصور من صحیح نبود و تعداد کمی از دانش آموزان راغب به شرکت در نماز جماعت مدرسه بودند؛ وعده ای از آن ها نیز حین برگزاری نماز جماعت شلوغ می کردند. این مهمترین مسئله ای بود که توجه مرا به خود جلب کرد. با توجه به این که نماز در دین ما به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مؤمن و رأس دین شمرده می گردد،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد. بدون تردید همه ی کودکان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند ، به همین دلیل آموزش ویادگیری نماز امری واجب وضروری است چراکه زندگی فردی و اجتماعی وآخرت انسان را تحت تأثیر قرارداده وسرنوشت او را رقم می زند . به همین خاطر به عنوان یک معلم و احساس مسؤولیتی که در برابر خداوند متعال دارم و تعهدی که درقبال دانش آموزان وجامعه و رشد وشکوفایی فرهنگ اسلامی دارم جهت رفع این مشکل نهایت تلاش خود را خواهم نمود .اهداف پژوهشهدف این جانب از انجام این پژوهش این است که انگیزه وعلاقه ی دانش آموزان مدرسه ی خودرا نسبت به نماز بیشتر کنم که با این عمل ، آن ها با میل و علاقه ی درونی در نماز جماعت شرکت کرده و نماز را محترم شمرده وبه اهمیت آن پی می برند وهمچنین باعث می گردد بچه ها به مرور در منزل نیز نماز بخوانند حتی درنمازهای جماعت مسجد محله ی خودنیز شرکت کنند ، کم کم ازمجالس و اجتماعات آلوده به گناه دوری کرده بیشتر به سمت اجتماعات دینی ومذهبی گرایش پیدا می کنند ، نماز خوان شدن بچه ها و علاقه مند شدن آن ها به نماز جماعت واجتماعات مذهبی تأثیر بسیار زیادی در داشتن محیط زندگی پاک و سالم و به دور از آلودگی های غیراخلاقی خواهد داشت وهمچنین به داشتن شهر ، کشور و حتی دنیایی پاک و باصفا بدون جرم وجنایت کمک بی نظیری کرده و در نهایت انسان را به سوی عاقبت به خیری هدایت می نماید .

بیان وضعيت موجود

این جانب …… سال است كه در آموزش و پرورش مشغول خدمت هستم. در آموزشگاه فوق بعضي این دانش آموزان با انگیزه زيادي در نماز جماعت مدرسه شرکت نمی کنند ، برخی از آن ها در زمان برگزاری نماز در کلاس می مانند یا در گوشه ای ازحیاط مدرسه به بازی مشغول می شوند ، برخی دیگر بدون وضو درنماز حاضر می شوند ، بیشتر آن ها درحین برگزاری نماز جماعت با یکدیگر صحبت می کنند ، عده ای از آن ها مهر یکدیگر را به کناری می اندازند ، برخی با یکدیگر شوخی کرده وبا صدای بلند می خندند ، حتی دربعضی موارد باهم شوخی یا دعوا نیز می کردند با توجه به این که قبل ازشروع نماز دقایقی را جهت آموزش نماز و مقررات مربوطه اختصاص می دادم وهمچنین در خصوص فضایل نماز صحبت می کردم بازهم بیشتر بچه ها نسبت به نماز بی توجه بوده و با بی میلی درنماز شرکت کرده ونظم نماز را برهم می زدند ؛ از این رو تصمیم گرفتم به طور علمی به رفع این مشکل بپردازم .اهمیت وضرورت پژوهشامام علی (ع): نماز رحمت الهی؛ « اگر نماز گزار بداند که چقدر از رحمت(خداوند تعالی ) او را گرفته است، سرش را از سجده برندارد . » انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است؛ هنگامی که بدی به او رسد، بی‌تابی کند و هنگامی که خوبی به او رسد، مانع دیگران می‌شود مگر نمازگزاران، آنها که نمازها را مرتباً به جای می آورند.باتوجه به اهمیت نماز اگر من به این مسأله به طور علمی بپردازم باعث می گردد که علاقه ی دانش آموزان به نماز بیشتر شود ، با میل ورغبت و انگیزه ی الهی در نماز جماعت مدرسه شرکت کنند و نظم وآداب نماز را در حین اجرای نماز رعایت کنند حتی باعث می گردد دانش آموزان درآینده افرادی نماز خوان بارآیند و تأثیر مثبتی روی اطرافیان خود نیز داشته باشند. ولی اگر به این مسأله به طور علمی نپردازم و علاقه وانگیزه ی بچه ها را نسبت به نماز به خصوص نماز جماعت مدرسه افزایش ندهم ممکن است علاقه وانگیزه ای در دانش آموزان نسبت به نماز ایجاد نشود و بی نظمی در نماز جماعت مدرسه بیشتر شده و از تعداد شرکت کنندگان درنماز کاسته شود . همچنین امکان دارد درآینده نیز نسبت به نماز کم اهمیت بوده وآن را سبک شمارند که آثارمخربی درزندگی فردی و اجتماعی آنان خواهد گذاشت . واقيموالصلوة و اتوا الزكوة و اركعوا مع الراكعين. و نماز را برپا داريد، و زكات بپردازيد و با ركوع كنندگان ركوع كنيد. قرآن كريم دستور داده تا مسلمانان نماز را به بهترين و زيباترين شكلش، كه جماعت است بخوانند. حتي در قبل از اسلام، در اديان گذشته نيز، نماز جماعت مورد تأكيد خداوند بوده است. روايات اسلامي در پاداش و ارزش نماز جماعت فراوان است. در حديث معروفي كه پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) از جبرئيل نقل كرده اند، مي فرمايند: خداوند متعال وعده داده است كه اگر عدد حاضران در نماز جماعت بيش از ده نفر باشد، اگر تمام درياها مركب و درخت ها قلم و جن و انس و ملائكه نويسنده شوند، نتوانند ثواب يك ركعت آن را بنويسند. بر اساس احاديث گهربار معصومين (عليهم السلام) رفتن به مسجد براي شركت در نماز جماعت و درك نماز جماعت از ابتداي تكبيرة الاحرام اجر و پاداش بسيار زيادي دارد و نماز جماعت كوتاه و مختصر بر نماز طولاني برتري دارد؛ و نيز پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) فرموده اند: «در نماز جماعت حاضر شويد، اگر چه با دشواري و سختي باشد.» حضرت امام صادق (عليه السلام) فرمودند: « در زمان پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) مردي به علت نابينايي در نماز جماعت شركت نمي كرد. روزي به خدمت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) رسيد و عرض كرد: من نابينايم و صداي اذان را مي شنوم، اما كسي نيست كه دستم را بگيرد و مرا به مسجد بياورد حضرت فرمودند: طنابي از خانه تا مسجد قرار بده و با آن خود را به نماز جماعت برسان.» جمع آوری و تجزیه تحلیل اطلاعاتبا توجه به اطلاعاتی که در بیان مسأله توصیف شد بعضي شرکت کنندگان درحین برگزاری نماز با یکدیگر صحبت کرده ونظم نماز را برهم می زدند . این عمل باگذشت حداقل 3 هفته از برگزاری نماز هر روز تکرار شده و روز به روز از علاقه وانگیزه ی دانش آموزان کاسته شد. بنابراین ، اطلاعاتی را از طریق پرسش نامه بدست آوردم که در بررسي از آن مشخص شد كه :همۀ آنها دوست دارند نماز بخوانند ، و مقدمات نمازرا بلد هستند. درپاسخ به سؤالاتی از قبیل : ” آیا در خانه نماز می خوانند ؟”/13 درصد جواب مثبت 18/68 درصد جواب منفی داده اند و 18/18 درصد گفته اند که گاهی اوقات نمازمی خوانند.« چه کسانی در خانۀ شما نماز می خوانند؟ »72/22 درصد گفته اند، والدین آنها، نماز می خوانند و 09/59 درصد بیان داشته اند ، هیچ کس درخانه ی آنها نماز نمی خواند . و 18/18 درصد گفته اند فقط مادرشان نماز می خواند . این آمار نشان می دهد ، خانواده های برخی از آن ها اهل نماز بوده و می توانند الگوهای خوبی برای فرزندان خود باشند . مصاحبه با بعضی از خانواده های دانش آموزان و مصاحبه با همکاران خود که سابقه کاری آنها بیشتر از بنده بوده است .اکثر اولیای این دانش آموزان معتقد بودند که فرزندانشان در منزل نماز نمی خوانند ولی گاهی اوقات در نماز جماعت هایی که در مسجد در ماه های رمضان ودهه ی اول محرم برگزار می گردد شرکت می کنند.عده ای از آنها هم گفتند که فرزندانشان گاهی اوقات نماز می خوانند و در نماز خواندن خود سهل انگاری زیادی دارند و به درستی نمازهای خود را نمی خوانند و هرچه آنها را نصیحت می کنند گوش نمی دهند .بعضی از همکاران هم معتقد به این موضوع بودند که شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه از روی علاقه نیست و اکثر آنها در زنگ نماز یا نمی آیند یا دیر به نماز جماعت می آیند بعد از رویت این مسئله شروع به جمع آوری شواهد نمودم تا وجود مسئله را تایید کند و در حل آن راهکارهایی ارائه نماییم و برای رسیدن به جواب سوالاتی که داشتم از روشهای زیر استفاده نمودم .1- مصاحبه ، طی مصاحبه ای که با بعضی از خانواده های دانش آموزان و همکاران خود داشتم از آنها این سوال را پرسیدم که ((مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه چیست ؟ )) و آنها نیز پاسخ های زیر را دادند: متنوع نبودن برنامه های نماز – محیط زندگی – نداشتن الگوی مناسب – واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان – عدم استفاده از تشویق – توسل به زور و اجبار – اهمیت ندادن به نماز مدرسه، از طرف معلمان و کادر مدرسه و عدم شرکت آنان در نماز بعد از انجام این مصاحبه ها و لیست کردن دلایلی که از سمت همکاران و خانواده ها برای عدم استقبال دانش آموزان به نماز جماعت عنوان شده بود از آنها راهکارهایی برای شرکت بیشتر دانش آموزان در نماز جماعت خواستم که آنها هم راهکارهای زیر را به بنده پیشنهاد دادند :اهمیت خانواده ها به نماز و تشویق فرزندانشان به نماز خواندن .اهمیت به نماز در مدرسه و شرکت معلمان در نماز جماعت مدرسه .متنوع کردن برنامه های نماز جماعت .تقسیم مسئولیت به صورت چرخشی، به طوری که تمام دانش آموزان در برگزاری نماز سهیم باشند. تبلیغات کافی و سازنده.استفاده از تشویق ، اهداء جایزه و پخش شیرینی در مواقع لزوم . برگزاری مسابقه ، خواندن شعر و قصه گویی بین بعضی از نمازها .عدم توسل به زور و اجبار و اختیاری کردن شرکت در نماز جماعت .مطالعه کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با این موضوع ؛با توجه به مطالعاتی که انجام دادم و کتابها ، مقالات و مجلاتی که در این زمینه مطالعه کردم که این مقالات هم یاریگر بنده در انجام پژوهشم بود و هم متوجه شدم که کسانی بودند که قبل از بنده با این مشکل مواجهه شده بودندآقای داود راعی در كتاب خود در مقاله ایی تحت عنوان ( راه های علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز ) راههای درمان آسیب های اجتماعی نماز گریزی دانش آموزان را به شرح زیر معرفی می نماید 1- به کارگیری روش محبت2- استفاده از روش الگویی3- روش تذکر4- نقل یا نمایش قصه‌ها و خاطره‌های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز5- احداث و زیباسازی مساجد و نمازخانه‌ها6- ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری امام جماعت مساجد و مدارس است. خلق و خوی نیکوی امام مسجد و مهارت اجتماعی او در برقراری ارتباط با نمازگذاران فوق‌العاده مؤثر است، اگر رفتار مناسب و حاکی از احترام مشاهده کنند، به نماز علاقمند می‌شوند7- بیان رمز و راز نماز و آثار آن پیشنهاداتی در این خصوص1 – تشکیل جلسه آموزشی و تربیتی ویژه والدین با حضور افراد کارشناس 2- استفاده از روش تدریس همیار نماز 3- برگزاری جشن نماز 4- تهیه دفترچه نماز 5- بازی کارت های نماز 6- تهیه و تکثیر جدول نماز برای فراگیران در خانه 7- بیان داستان هایی در رابطه با نماز از بزرگان و استفاده از سی دی های آموزشی نماز 8- دادن کارت نماز 9- پذیرایی از دانش آموزان 10- استفاده از هر فرصت و موقعیتهمچنین…1- تبیین اثرات نماز 2- تکریم وشخصیت دادن به دانش آموزان 3- نشاط آفرینی فرهنگی و اعتقادی و خود باوری در دانش آموزان 4- ایجاد رابطه قوی دینی بین معلم و دانش آموز 5- داشتن نمازخانه جذاب و عالی و استفاده از رنگ های دلپذیر 6- باز گو نمودن اهمیت و ضرورت نماز به اولیا دانش آموزان 7- اجرای مسابقات مختلف در خصوص نماز و اهدا جوایز به دانش آموزان برتر 8- داشتن دوستان دینی در مدرسه 9- شرکت معلمین ،مدیر،معاون، در کنار دانش آموزان در نماز جماعت 10- برگزاری نمایشگاه در خصوص نماز از آثار دانش آموزان 11- توزیع کتب دینی و اخلاقی ساده 12- معرفی دانش آموزان نماز گزار و تشویق آنان در حضور دیگران 13- دادن هدیه به هنگام نماز به دانش آموزان 14- استفاده از دانش آموزان خوش صدا برای اذان و …. 15- پخش فیلم های آموزنده در آموزشگاه در خصوص نماز 16- ارتباط مستمر با مساجد و نماز جمعه 17- بیان احادیث شیوا وبلیغ در خصوص نماز 18- استفاده از روحانیون جوان و شاداب و تاثیر گذار 19- داشتن سخنرانی کوتاه و مفید دربین نماز ها 20- اقامه نماز در منزل توسط والدین 21- برگزاری همایش نماز برای دانش آموزان 22- برگزاری همایش نماز برای اولیا 23- داشتن کفتگوی صمیمی با دانش آموزان در خصوص نماز 24- داشتن میزگرد دانش آموزی در خصوص نماز با رهبری کادر مدرسه 25- فعال نمودن شورای مدرسه و انجمن اولیا وداشتن مصوبات اجرایی در خصوص نماز 26- ارائه الگوی عملی مناسب به دانش آموزان 27- معرفی چهر های برتر دینی و ذکر موفقیت های آنان 28- برگزاری اردو های زیارتی و سیا حتی 29- انتخاب بهترین زمان آموزشگاه بعد از اوقات شرعی برای نماز 30- بیان داستا نها و قصه های در خصوص نماز 31- استفاده از تمثیل و شعر و ادبیات در سخنرانی در خصوص نماز 32- معرفی دانش آموزان نماز خوان و مومن به صورت منطقه ای به کلیه مدارس 33- چاپ عکس دانش آموزان نماز خوان در جراید محلی 34- ارائه سی دی های آموزشی به دانش آموزان در خصوص نماز 35- اختصاص زمان کوتاهی در آغاز کلاس به بیان آثار نماز توسط همه دبیران در کلاس 36- اختصاص دو روز در هفته در مراسم آغازین به مباحث نماز 37- ایجادرفتار دوستانه برای شرکت در نماز و نبود زور و اجبار 38- ایجاد سرویس های بهداشتی مجهز در مدارس 39- رفتار و کردار عملی کادر مدرسه 40- داشتن کتابخانه غنی با کتاب های سودمند در خصوص نمازو همچنین…1- آگاه نبودن دانش آموزان از اهمیت و فضیلت نماز جماعت 2- نداشتن امکانات خوب و مناسب و سرویس های بهداشتی 3- عدم تشویق مکرر دبیران به نماز و اهمیت آن 4- پایبنده نبون دوستان برای هم دیگر به نماز و شناخت آن 5- نداشتن سجاده و جاکفشی و جا مهری مناسب در نماز خانه 6- نداشتن ظاهر مناسب نماز خانه و بد بو شدن آن از طریق جوراب دانش آموزانتنبلی و سستی دانش آموزان – عدم دانستن فایده و اثرات نماز در زندگیشان – بلد نبودن نماز – چون می بینند بعضی نماز می خوانند امّا نماز در زندگی آنها تأثیری نداشته و رفتار خوبی ندارند – عدم توجه والدین به نماز.تحقیق دیگری که در مجلۀ تربیت (10و11) توسط دو نفر فرهنگی انجام گرفته ، در پاسخ به این سؤال که «چرا نماز نمی خوانید؟» ، مخاطبان علاوه بر دلایل فوق گفته اند :برنامه های مدارس به گونه ای نیستند که انسان به نماز تشویق شود.مدرسۀ ما جایی برای نماز خواندن ندارد . نمازخانه و موکت ها کثیف هستند.- استفاده از تشویق و تحسین .- آمادگی عقیدتی، به این معنی که مربیان باید از کودکی و پیش از سن تکلیف ، دانش آموزان را در فرا گیری احکام و شرایط برپایی نماز یاری دهند و در زمان به وجود آمدن گرایش در آنان ، زمینۀ انجام عمل را برایشان فراهم کنند . – میانه روی که نماز نباید خسته کننده باشد.- بیان آثار نماز برای کودکان که نماز باعث جلوگیری از غرور ، جلب رحمت پروردگار ، نزدیکی با خدا و… می گردد. – بر پایی نماز جماعت باعث می گردد که کودکان با دیدن نظم و انضباط و جمعیت دوستان خود، برای شرکت در نماز تشویق شده و کم کم به آن روی آورند.- آسان گیری در نماز ، از مواردی است که ایشان به آن معتقد است و بیان می دارد : باید طوری با کودک برخورد کرد که احساس جبر و خستگی نکند و نماز برای او رنج آور و کسل کننده نباشد . حتی اگر کودک نماز را ترک کرد و حواسش پرت شد ، او را سرزنش نکنیم