گزارش تخصصی معلمان چگونگی علاقه مند نمودن دانش آموزان به درس دین و زندگی با ابتکارات حرفه ای

مقدمه کوتاه

در دنیای کنونی توسعه وایجاد مدارس به مفهوم امروزی ، گسترش سریع فناوری و ارتباطات ، صنعتی شدن جوامع و نیازهای متنوع عصر انفجار دانش ، دایره تاثیر گذاری عوامل مختلف بر افکار و اندیشه های دانش آموزان را گسترده تر از گذشته نموده است هدف از آموزش دینی تنها افزایش معلومات دینی دا نش آموزان نیست ، بلکه هدف اصلی ، پرورش ایمان ونیل به تربیت دینی والهی است. به عبارت دیگر ، هدف اصلی ” دین آموزی” نیست بلکه ” تدین ” است .. آنچه مسلم است این است که هنوز مدارس ما به عنوان اصلی ترین کانون های تربیتی مورد توجه و برنامه ریزی دقیق وصریح قرار نگرفته است . اگر نظام آموزش و پرورش ما بخواهد از مسیر آموزش های صرف به سمت تربیت دینی ،اخلاقی و اجتماعی حرکت کند، لازم است بسیاری از اهداف و روشها را تغییر دهد.یادگیری دینی همان نگرش همراه با معرفت وشناخت است که ایمان و عمل دینی رادر یک فرآیند درونی و نه ضرورتاآموزشی ، تقویت می نماید. ایمان و عمل دو شاخصه اصلی دین داری آدمی است .اینجانب …. تصمیم دارم درس دین و زندگی را با ابتکارات جذاب به دانش آموزم …. آموزش داده و او را به این درس علاقه مند نمایم.برای آموزش دین و درس دین و زندگی به دانش آموزان اولین چیزی که باید مد نظر داشت و نسبت به آن آگاهی پیدا کرد شناخت روحیات و ویژگیهای آنان و همچنین شناخت مراحل رشد آنهاست . باید توجه داشت که وجود گرایش دینی در دانش آموزان غیر قابل انکار است . آنها سرشت خداجوی دارند و مفاهیم اساسی دین اسلام نیز اموری هستند که با سرشت آنان سازگاری بوده و اکتسابی نیستند و وظیفه تعلیم و تربیت شکوفا کردن این گرایشات فطری است. بیان وضعیت موجود

اینجانب …. دبیر …. آموزشگاه … … هستم و مدت .. سال است که در آموزش و پرورش در حال خدمت می باشم در سال تحصیلی اخیر در کلاس … این آموزشگاه با … نفر دانش آموز سر و کار داشتم که از این میان عدم علاقه …. بی انگیزگی و بی حوصله بودن ،عدم علاقه به درس دن و زندگی و مسائل دینی مرا بر آن واداشت. با توجه به اینکه دانش آموز مربوطه .. ماه دیر به مدرسه آمده بود و ضمنا یک سال هم در روند آموزش او وقفه ایجاد شده بود بعد از ورود به مدرسه نسبت به اکثر درس ها اظهار بی علاقگی می کرد .ضمن مشاهده نامحسوس رفتار و و هم‌چنین نظر سنجی کتبی و انجام مصاحبه با او و حتی اولیای مربوطه و تبادل نظر با شاگردان کلاس ، متوجه عدم علاقه مندی بیش تر او به درس دین و زندگی گردیدم که تصمیم گرفتم بوسیله تجربیات و ابتکارات حرفه ای خود وی را به این درس علاقه مند کنم.

شناسایی مسأله

مسأله افت تحصیلی به عنوان قد یمی ترین و بحث انگیزترین مسأله آموزش و پرورش ایران د ر د هه های اخیر بود ه است که فاصله بین وضعیت علمی موجود فراگیران با وضعیت مورد انتظار آنها از حد معقول و مقبول آن فراتر رفته است و منجر به خسارت های اقتصادی، روانی و اجتماعی شد ه است.تحقیقات انجام شده نشان می د هد د ر کشور ما شکست تحصیلی زیاد و پرحجم بوده و گریبانگیر برخی از دانش آموزان می گردد . تحلیل های آماری نشان می د هند که این پد یده در ایران نیز همانند سایر جوامع گزینشی بوده و همه طبقات به یک نسبت با آن مواجه نیستند . این امر د ر مناطق محروم و روستایی و د ر میان حاشیه نشینان شهرها بسیار عمیق تر است.متأسفانه گه گاه در ارائه آمار و ارقام، د قت لازم صورت نمی گیرد تا میزان و حجم واقعی معضلات آموزشی و فرهنگی مشخص شود . وقتی د ر موارد ی مانند مسأله بی سواد ی آمار متفاوتی از ۲۲ تا ۳۲ د رصد ارائه می گردد ، چگونه انتظار د اریم برنامه ریزی د رستی د ر این مورد صورت گیرد؟ متأسفانه بد تر از این، در بحث افت تحصیلی پاک کرد ن صورت مسأله، به جای حل مسأله د ر بحث افت تحصیلی قابل تأمل است. یعنی به جای مرد ود ی و تجد ید ی، اجازه تکرار امتحان در نوبت های متوالی را به معنی کاهش افت تحصیلی بیان می کنند .شناخت علل فردی، اجتماعی از یک طرف و علل ساختاری و آموزشی نظام تعلیم و تربیت از طرف دیگر مسائل را پیچید ه تر کرد ه است. بدین منظور برای کاهش افت تحصیلی می توان از تغییر و نوآوری آموزش در عرصه تربیت هنر، نظام ارزشیابی، روش های تد ریس، مشارکت اولیاء، و سبک های مدیریت مدارس استفاد ه کرد . به امید کاهش افت تحصیلی در مدارس کشور.اینجانب ، در اوایل سال تحصیلی یاد شده ، با مشاهده ی رفتار دانش‌آموز خون به نام نرگس در ساعات دین و زندگی و پرداختن به گفتگوی صمیمی و دوستانه با او در خصوص اهمیت و ضرورت توجه به درس دین و زندگی و هم چنین مشورت و تبادل نظر با ديگر همكاران و حتی گفتگو با برخی از اولیای او ، متوجه شدم که او نسبت به درس دین و زندگی و فعالیت های مربوط به آن علاقه ی چندانی از خود نشان نمی دهند! بر این اساس ، همواره این موضوع ذهن مرا به خود مشغول ساخته بود که نسبت به درک معانی دین و زندگی ، بی تفاوت است؟! در واقع مسأله و سؤال اساسی این بود که ، چگونه می توانم سطح علاقه مندی نرگس خود را به درس دین و زندگی ارتقا بخشم؟ به عبارت روشن تر، با استفاده از چه روش هایی می توانم میزان علاقه مندی او را به درس دین و زندگی و فعالیت های مربوط به آن افزایش دهم؟ بنابراین ، در تحقیق حاضر که از نوع پژوهش در عمل ( ((Action Research بوده است. اقدام پژوه در پی آن بود تا با استفاده از روش های معتبر علمی به جمع آوری داده ها و اطلاعات ( (Data and Information لازم با هدف دست یابی به راه حل های مورد نیاز برای حل مسأله پرداخته ، تا پس از انتخاب و اعتبار بخشی مناسب ، به اجرای آن ها بپردازد. لازم به ذکر است که در این تحقیق ، پژوهشگر علاوه بر استفاده از رهنمودهای ارزشمند صاحب نظران و اساتید فن و هم چنین مشارکت و نقادی همکاران گرامی ، از نقطه نظرات دانش‌آموزان کلاس و حتی اولیای او نیز بهره مند گردیده است. جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات

1.نرگس در ساعات دین و زندگی ، یا با بقیه صحبت می کرد و یا بی مورد برای بیرون رفتن از کلاس اجازه می گرفت . 2.آیه های قرآن را در هنگام استفاده از نوار به صورت منظم ، هم خوانی نمی کرد 3. در ساعات دین و زندگی ، غیبت های بی مورد ویا غیر موجه داشت 4.تمایل چندانی به گوش دادن عبارت ها ، پیام ها و مفاهیم ساده دین و زندگی از خود نشان نمی دادبه منظور دست یابی به راه حل های مسأله ، به جمع آوری داده ها و اطلاعات با استفاده از روش‌های علمی پرداختم که توضیح آن بدین شرح می باشد : الف. مشاهده ( Observation ) یکی از مؤثرترین و کاربردی‌ترین روش‌های جمع آوری اطّلاعات از کلاس درس است.( ساکی ، 1383 : 206) به عبارت دیگر ، مشاهده عملی است که پژوهشگر در آن برای کشف علل بعضی از امور ، از قوّه ی دید خود استفاده می نماید.( سیف اللهی ،1384 :121) از این رو ، به لحاظ حضور در کلاس و ارتباط مستقیم با دانش‌آموزان و محیط پیرامون آن‌ها ، برخی از اطّلاعات خود را از طریق مشاهده به دست آوردم. به این صورت که گاهی از صفحه ی سفیدی ، برای مشاهده استفاده کرده و نکات کلیدی را یادداشت می نمودم.گاهی هم از فرم مشاهده استفاده می کردم. ملاک‌های این فرم از قبل با توجه به اهداف مورد نظر تنظیم گردیده بود و هنگام مشاهده ی نا محسوس رفتار دانش‌آموزان ، موارد مورد نظر را نشانه گذاری می کردم .نمونه موارد مورد نظردر فرم مشاهده : 1. در زنگ دین و زندگی با نشاط است. 2. در فعالیت کلاسی مشارکت دارد. ب. پرسش نامه پرسش نامه (Questionnaire) یکی از ابزار های رایج پژوهش و روش مستقیم برای کسب داده های تحقیق است. ( سرمد و همکاران ، 1385 :141) به همین منظور با توجه به نیاز و اهداف مورد نظر در این تحقیق، پرسش نامه را تدوین نمودم. ،که این پرسش نامه برای 20 نفر از همکاران محترم و تمامی اولیای گرامی تهیه شده بود نمونه پرسش‌ ، ویژه دانش‌آموزان : از خواندن دین و زندگی لذّت می‌بری؟ نمونه پرسش ، ویژه همکاران محترم و اولیای گرامی: به عقیده ی شما با استفاده از چه روش هایی می توان میزان علاقه مندی دانش‌آموزان مدرسه را به درس دین و زندگی و فعالیت های مربوط به آن افزایش داد؟ ج. مصاحبه (Interview ) یکی از ابزارهای جمع آوری داده ها و اطلاعات است که امکان برقراری تماس مستقیم با مصاحبه شونده را فراهم می آورد و با کمک این ابزار می توان به ارزیابی عمیق تر درک ها ، نگرش ها ، علایق و آرزوهای مصاحبه شوندگان پرداخت.( سرمد و همکاران ، 1385: 149) از این رو، ضمن مصاحبه با تعدادی از همکاران حاضر در آموزشگاه و هم چنین اغلب اولیای دانش‌آموزان و حتی تمامی فراگیران کلاس ، به جمع‌آوری داده ها و اطلاعات مورد نظر پرداختم و به منظور بهره مندی بیش تر از نظرات و جلوگیری از اتلاف وقت ، از ضبط صوت نیز استفاده گردید. سؤالات مطرح شده در مصاحبه عبارت بودند از: 1.به نظر شما با استفاده از چه روش هایی می توان زنگ دین و زندگی دانش‌آموزان را با نشاط نمود؟ 2.برای جذاب کردن آموزش درس دین و زندگی دانش‌آموزان ، چه راهکارهایی را پیشنهاد می کنید؟ 3.به نظر شما با استفاده از چه روش هایی می توان دانش‌آموزان مدرسه را به درک مفاهیم دین و زندگی ، علاقه مند نمود؟ بررسی پرونده های تحصیلی دانش‌آموزان با استفاده از یادداشت‌ها ، بررسی پوشه کار ،کارنامه ی تحصیلی و دفتر حضور و غیاب او ، داده ها و اطّلاعات لازم را در خصوص میزان علاقه مندی دانش‌آموزان کلاس به درس دین و زندگی و فعالیت های مربوط جمع آوری نمودم. پس از مشاهده رفتار دانش‌آموز در کلاس و مصاحبه با او و حتی اولیای مربوطه و هم چنین تبادل نظر با مدیر، معاون دانش‌آموزان کلاس و بررسی مطالب پرسش نامه های جمع‌آوری شده و تجزیه و تحلیل و تفسیرآن ها ، عوامل مؤثر (factors Effective) در ایجاد مسأله ، شناسایی (Recognition)گردیدکه به شرح زیر می باشد: خشک و بی روح بودن کلاس ؛ • سنتی بودن روش آموزش به دانش‌آموزان در گذشته؛ • ؛ • عدم تشویق دانش‌آموزان در سالهای گذشته؛ • شرکت ندادن دانش‌آموزان در اجرای مراسم ها و مناسبت های دینی و مذهبی آموزشگاه ؛ • عدم توجه و بی اهمیتی اولیای دانش‌آموزان به درس دین و زندگی. با توجه به شناسایی عوامل مؤثر در ایجاد مسأله ، در پی آن بودم تا با استفاده از روش های گوناگون ، ضمن برطرف کردن عوامل ایجاد کننده مسأله ، در جهت افزایش میزان علاقه مندی نرگس به درس دین و زندگی و فعالیت های مربوط به آن نیز گام های بلند و مؤثری بردارم. پس از گرد آوری اطلاعات لازم از طریق مطالعه ی کتاب های گوناگون و هم چنین داده های جمع آوری شده از پرسش نامه ها ، پرونده تحصیلی دانش‌آموزان کلاس ، مشاهدات خود و علاوه بر آن بحث و گفتگو و تبادل نظر با مدیر، معاون ، همکاران و حتی دیگر مربیان مراکز در قالب مصاحبه ، به ارایه موارد یاد شده پرداختم که شامل راه حل های پیشنهادی( Suggested Solutions ) زیر می باشد : 1. تغییر مکان کلاس درس دین و زندگی در ساعت درسی مربوطه به توصیه‌ی یکی از همکاران برای ایجاد تنوع و جذاب کردن کلاس درس دین و زندگی و حفظ تزئینات آن و پوسترهای نصب شده با اجازه مدیر محترم مرتّب شده و اختصاص به دین و زندگی داده شود. 2. استفاده از سیستم رایانه و ویدئو پروژکشن در آموزش درس دین و زندگی به پیشنهاد یکی از همکاران ، برای افزایش یادگیری و آموزش بهتر دین و زندگی ، می‌توان در هنگام تدریس از وسایل یاد شده استفاده نمود. 3. برگزاری مراسم جشن دین و زندگی به پیشنهاد اولیای گرامی ، کتاب‌های دین و زندگی درسی کادو شده ، هدایایی تهیه شود و در روز برگزاری جشن ، این هدایا به همراه کتاب دین و زندگی درسی به دانش‌آموزان اهدا گردد. 4. برگزاری مسابقات حفظ و قرائت قرآن همراه با معنی آن و اهدا جایزه ی ویژه به حافظان و قاریان به توصیه یکی از همکاران برگزاری مسابقات هم باعث ایجاد رقابت صحیح در بین دانش‌آموزان می‌گردد و هم انگیزه ی او را برای یادگیری بهتر افزایش می دهد. 5. قرائت سوره های کوتاه و بخشی از آیه الکرسی توسط دانش‌آموزان همه روزه در شروع ساعت اولیه کلاس به توصیه برخی از همکاران محترم ، خواندن سوره‌ها و آیه الکرسی در ابتدای هر روز به مدت 10 دقیقه ، هم باعث یادگیری و حفظ سوره‌ می‌شود هم موجب متبرّک شدن کلاس در آن روز به آیات نورانی می‌شود .6. استفاده از نمودار آموزشی دین و زندگی برای تشویق دانش‌آموزان 7. فراهم ساختن امکان مشارکت دانش‌آموزان همراه با دبیر خود در برنامه نماز جماعت آموزشگاه به توصیه معاون پرورشی آموزشگاه ، شرکت کردن دانش‌آموزان در نماز جماعت به همراه دبیر، می‌تواند در او برای خواندن نماز، انگیزه بیش تری ایجاد کند.طرح/ابتکار به کار گرفته شده و ویژگی آنمیزان موفقیت و تغییری که در وضعیت موجود حاصل می گردد ، بستگی به قدرت و توان اثربخشی (Effectiveness ) راه حل ها دارد و نتیجه بخشی راه حل ها نیز، بستگی به جوانب لازم برای تدارک یک برنامه منظم و صحیح در اجرای طرح دارد. و این امر، مرهون دقت ، درایت ، مهارت و هوشمندی اقدام پژوه می باشد.(سیف اللهی ، 1384 : 132) حال که انتخاب چند راه حل از میان روش های پیشنهادی گوناگون ، نیازمند دقت و درایت خاص می باشد. از این رو ، با دقتی خاص از میان راه حل های پیشنهادی ، برخی از او را انتخاب نمودم که عبارتند از : 1.توجیه اولیای دانش‌آموزان بخصوص اولیای نرگس در ابتدای سال تحصیلی در خصوص اهتمام ویژه او به درس دین و زندگی 2.آموزش رعایت آداب و اصول احترام به دین و زندگی از سوی دانش‌آموزان بخصوص نرگس 3. ساخت گنجینه ی دین و زندگی و احادیث اسلامی توسط دانش‌آموزان؛ 4. تهیه نمودار تشویقی و کارت های عبارت ها همراه با معنی آن ؛