گزارش تخصصی معلمان چگونگی برطرف کردن ضعف املای دانش آموزان پایه چهارم

مقدمه کوتاه

همه‌ی ما دوران تحصیل و مدرسه‌ی خود را خوب به یاد داریم. کلاس‌های پرجمعیّتی که هر نیمکت با زحمت سه دانش‌آموز را در خود جای می‌داد. زمانی که زنگ املا فرا می‌رسید، معلم می‌گفت: «بچّه‌ها! نفرات وسط هر نیمکت بیرون بیایند و روی زمین بنشینند. بچًه‌هایی هم که در نیمکت‌ نشسته‌اند، کیف‌هایشان را روی نیمکت بگذارند. سرمیزی‌ها سر میز. ته میزی‌ها هم ته‌میز» کوهی از کیف بر روی میزها قرار می‌گرفت تا مبادا دانش‌آموزی سرخود را حرکت دهد و چشمش به املای دیگری بیفتد. سپس معلم با حالت دستوری و کلمه به کلمه، متن املا را می‌خواند.هنوز هم با گذشت سال‌ها، حتّی با تغییر کتاب‌های درسی، باز هم شاهد برگزاری چنین املاهایی در کلاس درس هستیم. این موضوع باعث تعجّب است که با وجود این همه تغییرات، باز هم به شکل سنّتی به دانش‌آموزان املا می‌گوییم؟ آیا واقعاً روش دیگری برای گفتن املا وجود ندارد؟ چرا سعی نمی‌کنیم در درس املا به شیوه‌هایی نو و جذّاب‌ هم توجّهی داشته باشیم؟ اصلاً چرا روش‌های سنّتی را کنار نمی‌گذاریم؟ مگر نه این است که ما بایستی این نونهالان باغ مدرسه را برای روزگاری جز روزگار خود تعلیم ‌دهیم و تربیت ‌کنیم.آیا تاکنون از خود آنان پرسیده‌ایم تا چه اندازه به این روش‌ها علاقه‌مند هستند؟چرا زنگ املا در برخی مدارس به زنگی خشک و بی‌روح تبدیل می‌شود و هزاران چرا و دریغ دیگر! آیا فکر نمی‌کنید که دیگر زمان آن رسیده است که باور و نگاهمان را نسبت به درس املا تغییر دهیم؟ دانش‌آموزانمان را باور کنیم؟ به فکر شکوفایی خلّاقیّت آنان باشیم و از املا گفتن سنّتی بپرهیزیم و آن‌ها را از این گرداب توالی و تکرار برهانیم؟در رابطه با موضوع املا، تاکنون پژوهش‌های فراوانی صورت گرفته‌است که در مجلّات و کتب گوناگون به چاپ رسیده‌است. در همه‌ی آنها به این نکته اشاره‌ شده‌است که درس املا نیاز به بازنگری و توجّهی جدّی از سوی معلّمان و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت دارد. چرا که تمام نگارندگان مقاله‌ها از افت تحصیلی دانش‌آموزانشان در این درس شکایت داشتند و راه‌حل‌های که برای برطرف شدن مشکل خود ارائه کرده‌بودند در جهت شکستن هنجار سنتّی درس املا بوده‌است و در پایان به تغییرات شگرفی در نگرش و بازخورد دانش‌آموزان دست یافته‌بودند که در قسمت ادبیّات موضوع به آنها اشاره کرده‌ام.اینجانب ….. در این طرح سعی‌کرده‌ام ابتدا به بررسی موانع و مشکلاتی که در تدریس این درس در پایه چهارم با 32 نفر دانش آموز با آن‌ها مواجه‌ بوده‌ام، بپردازم و سپس با استفاده از روش‌هایی که در مقالات و کتب گوناگون مطرح شده‌است و تجربیّات و راه‌کارهای ابتکاری خودم نمره‌ی دانش‌آموزانم را در درس املا افزایش دهم.

شناسایی مسأله

عامل اساسی برای موفّقیّت در هر فعّالیّتی، داشتن اطّلاعات لازم در آن زمینه می باشد.پس لازم بود، به اطّلاعاتی در میزان علاقمندی دانش آموزان به درس املا دست یابم؛ در این زمینه با تحقیق از معلّم هاي ديگر و هم چنین با طرح پرسش‌هایی ازآنان، که به شرح ذیل می باشد، دریافتم دانش آموزان علاقه زیادی به املا ندارند. 1. نظرتان در رابطه با درس املا چیست؟ 2. چه روش‌هایی را در مطالعه‌ی درس املا به کار می‌برید؟ 3. کدام کتاب و درس خود را بیشتر دوست دارید؟به این ترتیب با پاسخ هایی که دانش آموزان به سوالات دادند و چمع بندی آنان به این نتیجه رسیدم که علاقه زیادی به املا ندارند و معلّم سال گذشته ی آنان نیز ازنمرات املای دانش‌آموزان اظهار ناراحتی می‌کرد.و اما بيشترين انگيزه من اي بود که علاوه بر افزایش تعداد دانش‌آموزان علاقمند به املا، عادت‌هایی را در رابطه با این مهم ایجاد کنم و همچنین روش ها و طرح های مناسبی را جهت علاقمندی آنان به درس املا فراهم نمایم. حال مسأله‌ای که در این جا مطرح می‌شود این است؛ با توجّه به محور بودن دانش‌آموزان در فعّالیّت‌های کلاس، در راستای هدف این طرح چه راهکارهای عملی را می توان ارائه نمود تا میزان علاقمندی دانش آموزان به املا بیشتر شود؟ تا ضمن ایجاد زمینه ی مناسب جهت آموزش املا، زمینه‌ی مناسبی برای آموزش کلمات دشوار و درک معنا و مفهوم آنها،‌ افزایش نمرات دانش‌آموزان در این درس نیز ایجاد شود.اهدافپرداختن به یک موضوع، تنها گوشه‌های بسیار کوچکی از چگونگی آن را برای ما روشن می‌کند. برای آن‌که دامنه‌ی شناخت وسعت یابد، لازم است اهداف کلّی و اختصاصی آن بیان گردد.در این طرح به ترتیب هدف‌کلّی و اهداف اختصاصی زیر مدّ نظر بوده است.الف: هدف کلّی: افزایش نمرات املای دانش‌آموزان و رفع اشکالات املایی آنان به ویژه در مورد ضعف حافظه‌ی دیداری.ب: اهداف اختصاصی: طبیعتاً اهداف اختصاصی دیگری نیز در این پژوهش قابل بررسی است؛ برخی از این اهداف به شرح ذیل می باشد: 1. بهبود وضعیّت دانش‌آموزان در اشکالات املایی موجود. 2. ارتقاء وضعیّت دانش‌آموزان ضعیف به وضع مطلوب، به گونه‌ای که بتوانند هم‌سطح دانش‌آموزان دیگردر فعّالیّت‌های یادگیری به نتیجه‌ی مطلوب برسند. 3. تغییر نگرش دانش‌آموزان نسبت به این درس. 4. جذّاب و شاد کردن کلاس املا. 5. ایجاد عادت در زمینه خواندن متن املا به صورت صحیح. 6. ایجاد انگیزه‌ی توجّه کردن به درس املا.

بیان وضعیت موجود

اینجانب مژگان خدارحمی مدت 19 سال است که در آموزش و پرورش در حال خدمت هستم . هم اکنون در آموزشگاه قرآنی طه در حال تدریس می باشم و در مجموع با 32 دانش آموز سر کار دارم. دانش آموزان پایه چهارم 32 نفر هستند که 4 نفر آنها دارای ضعف املاء هستند.جمع آوری و تجزیه تحلیل اطلاعاتبه منظور گردآوری داده‌ها جهت توصیف وضع موجود، از شاخص‌های کیفی و کمّی استفاده‌ شده‌است که داده‌های به دست آمده از آن، به اقدام‌پژوه در پی بردن به دلایل بروز مسأله‌ی موجود یاری رساند.الف) شاخص‌های کیفی وضع موجودبا توجّه به اهداف کلّی از آموزش درس املا ، که به شرح زیر عنوان شده‌است: 1. تقویت توانایی تیدیل نمادهای صوتی به نوشتاری 2. تقویت توانایی درست و خوانا 3. توانایی نوشتن به گونه‌های زبان معیار.(کتاب معّلم، 1388: 15)می‌باشد؛ كه با بررسی پاسخ دانش آموزان به سئوالات مطرح شده، پرسش از معلّم سال گذشته آنان و هم چنین مشاهده دقیق رفتار دانش‌آموزان در ساعت درس املا، به یافته‌های زیر دست یافتم که عبارتند از: 1. عدم علاقه‌مندی دانش‌آموزان به درس املا 2. خشک و بی‌روح بودن درس املا برای شاگردان. 3. یکسان بودن روش تدریس معلّمان در درس املا2. بروز اشکالات املایی به ویژه در حافظه‌ی دیداری3.بی‌میلی و نداشتن رغبت برای شرکت در فعّالیّت‌های گروهی4.ابراز نارضایتی از نتایج امتحانات املا.5.کسب نتیجه‌ی ضعیف در امتحان ترم املا.6. نبود ارتباط عاطفی و صمیمانه‌ای بین معلّم و دانش‌آموزان به ویژه دانش‌آموزان ضعیف.7. بی‌علاقه‌بودن به مقوله‌ی کتاب و کتاب‌خوانی.8.نداشتن نگرش مثبت درباره‌ی درس املا ب) شاخص‌های کمّی وضع موجودبرای تبیین وضع موجود می‌توان از اعداد و ارقام نیز استفاده کرد که در این بخش در قالب شاخص‌های کمّی ارائه می‌گردد. بررسی علل غلط نویسی دانش‌آموزان پیش از آن‌که راهکارهایی برای تقویت املا پیدا کنم، لازم بود به بررسی علل ضعف و ناتوانی دانش‌آموزان در این درس بپردازم تا راه‌کارهایی را متناسب با آن‌ها در پیش بگیرم. چرا که غلط‌های املای دانش‌آموزان، از یک نوع نیستند تا بتوان با اتخاذ یک روش همه‌ی آن اشتباهات را از بین برد و به پیشرفت آنان اطمینان داشت. پس برای شروع اشتباهات املاهای دانش‌آموزانم را از روی املاهای متعدّد آنان یادداشت کردم تا علّت یا علل اشتباهات را بیابم.كه به این نکته پی بردم که بیشترین ضعف املایی دانش‌آموزان در ضعف حافظه‌ی دیداری است. در گام بعدی، به شناسایی دانش‌آموزانی که در موارد دیگر اشکالات املایی ضعف بیشتری داشتند، پرداختم. این دانش‌آموزان 4 نفر بودند. با بررسی برگه‌های چند املای آنها داده‌های زیر به دست یافتم. این 4 دانش‌آموز در یک گروه جداگانه قرار گرفتند. برای گردآوری داده‌های بیشتر در زمینه‌ی شاخص‌های کیفی وضع موجود، از روش‌های زیر استفاده کردم که به تفصیل هر یک از آنها بیان خواهم شد.(‌أ) پرسش‌نامه(‌ب) نظرسنجی از دانش‌آموزان(‌ج) مشاهدهالف)پرسشنامهپرسش‌نامه یکی از آسان‌ترین و مطمئن‌ترین راه‌های جمع‌‌آوری داده‌ها است. پرسش‌نامه‌ی طرّاحی شده‌ی مربوط به این طرح شامل پرسش‌های زیر است که پاسخ‌دهندگان می‌بایست به صورت کتبی پاسخ‌های خود را ثبت کنند. 1. به نظر شما، یادگیری درس املا در پیشرفت تحصیلی شما، ضروری است؟ 2. آیا در کلاس املا احساس نگرانی و دلشوره می‌کنی؟ 3. املاهایی که در پایان هر درس گرفته‌می‌شود، درپیشرفت شما تأثیر داشته است؟ 4. .به نظر شما دلیل پایین بودن نمرات شما در درس املا کدام یک از موارد زیر بوده‌است؟ الف) متن درس ادبیات پیچیده‌ و دشوار است. ب)تمرین و تکرار کافی به آن اختصاص نمی‌دهم. ج)روش تدریس معلم در درس املا مناسب نیست. د) این درس به درستی آموزش داده نمی‌شود. ه) دلایل دیگری که به نظر شما می‌رسند، کدامند؟ 5. آیا شما به این درس علاقه دارید؟ب)نظرسنجی از دانش‌آموزاندر کلاس، پرسش‌هایی را در ارتباط با درس املا برای شاگردان مطرح کردم: 1. نظرتان در رابطه با درس املا چیست؟ 2. کدام کتاب و درس خود را بیشتر دوست دارید؟ 3. چه روش‌هایی را در مطالعه‌ی درس املا به کار می‌برید؟ـ نظرات دانش‌آموزان در رابطه با درس املا به قرار زیر بود: 1. خشک و بی‌روح بودن کلاس.2. استفاده از بازی و سرگرمی در ساعات املا.3. ننوشتن املای شب در منزل. 1. خواندن کتاب‌ در کلاس همانند درس انشا و ادبیّات. ـ در مورد میزان علاقه‌ی به درس املا 4نفراز 9 نفر ابراز علاقه‌کردند. ـ و نظرات آن‌ها درباره‌ی انواع روش‌های مطالعه‌ی املا به این شرح بود:1. روخوانی متن‌های املایی (با صدا و بی‌صدا) «٪3»2. روخوانی همراه با تمرین کلمات مشکل املایی( از روی کلمات یک یا دو بار نوشتن) «٪2»3. نوشتن املا در منزل به کمک والدین یا خواهر و برادر همراه با تمرین املا.«٪0 »4. روخوانی متن املا در کلاس قبل از گفتن املا. «٪95»با استخراج پاسخ‌های دانش‌آموزان به سئوالات نظرسنجی، یافته‌های زیر به دست آمد:1.دانش‌آموزان به درس املا علاقه ندارند و به آن اهمیّت نمی‌دهند.2.مانند درس‌های دیگر برای مطالعه‌ی آن وقت نمی‌گذارند.3.در این زمینه اولیاء با دانش‌آموزان هیچ‌گونه کمک و همیاری ندارند.4.دانش‌آموزان کلمات دشوار املایی را (که اکثراً در این زمینه غلط دارند) تمرین نمی‌کنند.5.روش‌های نادرستی در مطالعه‌ی درس املا دارند. ج) مشاهدهبرای گردآوری داده‌ها از روش مشاهده مستقیم شامل: بررسی آزمون‌ها و بررسی علل غلط نویسی دانش‌آموزان بهره گرفتم. با استفاده از روش‌هایی مانند پرسش‌نامه، مشاهده، مصاحبه و نظرسنجی از دانش‌آموزان، به جمع‌آوری داده‌ها در رابطه با وضع موجود پرداختم، و به وسیله این یافته به علل به وجود آمدن مسأله‌ی موجود پی بردم. نتایج زیر حاصل تجزیه و تحلیل داده‌ها‌است: 1. معلّم سال گذشته‌ی آنها روش نامناسبی در تدریس درس املا داشته‌است.2.روش معلّم سال گذشته‌ی آنها در ارائه‌ی تکالیف (مانند نوشتن املای هر شب در خانه) در بهبود نمرات دانش‌آموزان در درس املا بی‌اثر بوده‌است.