بررسی ابعاد مختلف اهلیت در فقه اسلامی و مطالعه تطبیقی آن با قانون مدنی

صحت هر معامله ای منوط و مشروط به شرایطی است که برخی از این شرایط به ذات معامله مربوط شده و برخی دیگر به طرفین معامله ارتباط پیدا می کند. از مهمترین این شرایط که به طرفین معامله مربوط می شود داشتن اهلیت است به طوری که همه فقها و به تبع آن قانونگذار محترم این وصف را درنظر داشته اند.

با برخورداری از این وصف است که معامله بر بنيان قانوني خود شکل گرفته و استحکام لازم را برخودار خواهد بود. البته در تعابیر فقها از عنوان «کمال» نیز تعبیر می شود که اشاره به اوصاف لازم در عنوان »اهلیت« دارد. بلوغ و عقل و اختیار و قصد مهمترین مولفه های اهلیت مورد نظر فقها را تشکیل می دهد.

بر همين اساس قانونگذار در ماده 190 قانون مدني در چهار بند شرايط اساسي صحت معامله را برشمرده است و در بند 2 ماده ي فوق الاشعار اهليت طرفين معامله را يکي از شرايط اساسي قلمداد نموده است به طوري که اگر طرفين معامله اهليت لازم را براي معامله نداشته باشند معامله صورت گرفته باطل و يا در مواردي غير نافذ خواهد بود.

در این پایا نامه ضمن بررسی ابعاد مختلف مباحث مربوط به اهلیت از منظر فقه اسلامی و مطالعه تطبیقی آن با قانون مدنی، وضعیت معاملات اشخاص فاقد اهلیت اعم از صغار و مجانین و اشخاص غیر رشید را مورد بررسی و تحقیق قرار داده و به این تنیجه دست یافته ایم که معاملات فاقدین اهلیت در بیشتر موارد باطل بوده و در پاره ای موارد نیز نافذ نخواهد بود.

فهرست مطالب
چکیده 1
مقدمه 2

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1. بیان مساله 6
1-2. اهمیت تحقیق 7
1-3. سوالات و فرضیات تحقیق 7
1-4. پیشینه تحقیق 8
1-5. روش تحقیق 8

2-1. تعریف اهليّت 10
2-1-1. تعریف لغوی اهلیت 10
2-1-2.‌ تعریف اصطلاحی اهلیت 10
2-2. اقسام اهلیت 10
2-2-1. اهليّت‌ تمتّع 10
2-2-2. اهليّت‌ استيفاء 12
2-3. شرايط‌ اهليّت 13
2-3-1. بلوغ 13
2-3-2. عقل 18
2-3-3. رشد 20

3-1. فرق بين‌ معامله‌ي‌ باطل‌ و معامله‌ي‌ غيرنافذ 25
3-2‌. قصد و رضاي‌ طرفين ‌در معامله 26
3-2-1‌. وجود و اظهار اراده 28
3-2-2. وسيله‌ي‌ اظهار اراده 29
3-3. ايجاب‌ و قبول 33
3-4. توافق‌ اراده‌ي‌ طرفين 38
3-4-1. زمان‌ وقوع‌ قراردادهاي‌ مکتوب 39
3-4-2. مكان‌ وقوع‌ قرارداد 43
3-4-3. فايده‌ي‌ تعيين‌ زمان‌ و مكان‌ وقوع‌ عقد 43
3-5. عيوب‌ اراده 44
3-5-1. اشتباه 46
3-5-1-1. موارد اشتباه‌ باعث‌ بطلان‌ معامله 46
3-5-1-2. موارد‌ اشتباه‌ موجب‌ خيار فسخ 49
3-5-1-3. موارد اشتباه‌ موثر در معامله 52
3-5-2. اكراه 56
3-5-2-1. اثر اكراه 62
3-5-2-2. فرق بين‌ اضطرار و اكراه 64

4-1. معاملات‌ محجورين 67
4-1-1.معاملات صغار..............68
4-1-2. معاملات‌ سفیه 82
4-1-3.معاملات مجنون...........................86
4-2. عدم‌ جريان‌ اصل‌ صحّت‌ در مورد معامله‌ي‌ مجنون‌ ادواري 89

5-1. مالیت داشتن مورد معامله 92
5-2. منفعت عقلایی داشتن مورد معامله 93
5-3‌. منفعت مشروع داشتن مورد معامله 94
5-4. مصاديق‌ مورد معامله‌ي‌ نامشروع 95
5-5. معین و معلوم بودن مورد معامله 96
‌5-6. مقدور بودن مورد معامله 100
5-7‌. جهت‌ معامله 103
5-7-1‌. جهت‌ نامشروع 103
5-7-2.جهت مشروع.....................................104
5-8 . معامله به قصد فرار از دین 106
5-8-1. شرایط تحقق معامله به قصد فرار از دین 108

نتیجه گیری 112

منابع 114