ارزیابی اثرات حسادت بر سلامت روان و راهکارهای درمان آن از نگاه قرآن و روایات

فقه،حقوق،الهیات

این پایان نامه در مورد حسادت و با عنوان بررسی آثار حسادت بر سلامت روان و راههای درمان آن از دیدگاه قرآن و روایات می باشد. حسادت اعتراض به عدالت و حکمت خداوند است. چون نمی داند که خداوند در قرآن فرموده روزی را برای هر که بخواهد گشاده یا تنگ می گرداند. اینجا در اصل بی ایمانی و بی تقوایی عامل اصلی حسادت می باشد. بنابراین بر اساس این ریشه یابی حسادت به علت عدم آگاهی نسبت به حکمت تفاوت های موجود در میان انسان ها می باشد. اگر انسان به این مسأله یقین داشته باشد که خداوندی حکیم و علیم و خبیر ... جهان را مدیریت می کند و بدون حکمت و علم او برگ از درخت نمی افتد، به این باور نیز خواهد رسید که نعمت دادن خداوند به انسان ها هم بی حکمت نخواهد بود. بنابراین از وجود نعمت هایی که در دست دیگران است رنج نخواهد برد.

در علم روان شناسی، صفاتی نظیر حسد را به شکلی خاص و کمی متفاوت نگاه می کنند. آن ها حسد، ترس و مانند اینها را جزء غرایز می شمارند و معتقدند این غرایز وقتی منحرف می شوند عیب خوانده می شوند وآنها را در جایگاه خودشان مطلوب می دانند و معتقدند باید این احساسات رابه هدف های عالی تر و بهتر سوق داد. مثلاً حس حسادت را می توان به حس والاتری مثل اعتماد به نفس تبدیل کرد و رشد داد. و تفاوت نظریات آنها با اسلام این است که اسلام غریزه حسادت را جزء غرایز باارزش نمی داند بلکه آن را غریزه ای منحرف شده می داند که از مسیر خود خارج شده است. وجود دست یابی به ریشه های تربیتی حسادت می تواند ما را در جهت درمان این بیماری بیشتر کمک کند.

احساس حقارت می تواند از عوامل روانی و تربیتی حسادت به شمار آید. احساس حقارت می تواند منشأ بسیاری از اختلالات روانی از جمله، خودنمایی، ریاکاری، تهمت و بسیاری دیگر از بیماری های روحی و روانی شود.ضعف اعتماد به نفس را می توان از مهمترین عوامل حسادت در روان شناسی به شمار آورد، در نتیجه افرادی که اعتماد به نفس پایین دارند و نیازمند و وابسته به تأیید دیگران می باشد، سعی می کنند چهره کسانی که در سطح بالاتری از آنها هستند را خراب کنند و خود را بالاتر از آنها جلوه دهند و به جای کوشش و تلاش واینکه خود را بالا بکشند، آنهایی که در سطح بالا هستند را به پایین می کشند تا در یک ردیف قرار بگیرند. سومین عامل و ریشه حسادت از منظر روان شناسی برخوردار نبودن از عزت نفس و احساس ارزشمندی به شمار می آید. عزت نفس، مقدار ارزشی است که انسان به خود نسبت می دهد و یا دیگران به عنوان یک شخص برای او قائل هستند و همچنین شخصی که عزت نفس پایینی دارد، احساس ناتوانی و افسردگی می کند و در نتیجه این احساس او باعث حسادت و برتری طلبی بر دیگران می شود.

با توجه به اثرات و ضررهایی که بر روح و جسم انسان وارد می نماید در نهایت به درمان و پیشگیری از آن اقدام نماییم. بیماری های روحی و اخلاقی مانند حسادت، فشارهای روانی بر انسان وارد می کند و گاهی زندگی را برای فرد تلخ و رنج آور می کند. ضررهای حسادت هم روحی است و هم جسمی، شخص حسود چون می بیند که نمی تواند به نعمت هایی که محسود دارد برسد، سعی می کند آن نعمت ها را از دست او خارج کند و یا ضربه ای بزند که توان استفاده از آن نعمت ها را نداشته باشد. در نتیجه حسادت بر حالات روانی وخلق و خوی فرد تأثیر می گذارد و او را دچار غمگینی و افسردگی می کند. حسادت علاوه بر تأثیر روی خلق و خو و روان انسان آثارش کم کم در رفتار انسان نیز نمود پیدا خواهد کرد، به این صورت که از غیبت و بدگویی پشت سر محسود شروع می شود. کسانی که خود را حقیر و ناتوان ببینند، برای فرونشاندن آتش خشم خود پشت سر دیگران بدگویی می کنند. علاوه بر این گاهی وقتی حادثه ناگواری برای کسی رخ می دهد، خوشحال می-شود زیرا به مقصود خودش که رنجور شدن دیگران است، رسیده است. هر گاه انسان از نظر روانی مشکلی داشته باشد، جسم او نیز درگیر می شود و از شخص فردی عصبی، پرخاشجو و رنجور می سازد. نمی توان گفت هر کسی بیمار است حسود است ولی می شود گفت که هر شخص حسودی از نظر جسمانی هم بیمار است.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش
1-1- بيان مسأله تحقيق 4
1-2- ضرورت و اهداف تحقيق 5
1-3- بيان سؤالات اصلي و فرعي تحقيق 6
1-4- بيان فرضيات اصلي و فرعي تحقيق 6
1-5- تعاریف لغات، واژه ها و اصطلاحات مهم کاربردی 7
1-6- پيشينه تحقيق 8
1-7- روش تحقیق 11

فصل دوم: حسادت و ریشه های آن

2-1- واژه شناسی حسد 12
2-2- تعریف حسادت در علم اخلاق 14
2-3- تفاوت های غبطه و حسادت 18
2-4- ضد حسادت نصح و خیرخواهی 19
2-5- سلامت و بیماری روان 22
2-5-1- سلامت از دیدگاه اهل لغت 22
2-5-2- روان 23
2-5-3- روح وبدن و تأثیر آنها بر همدیگر 24
2-5-4- سلامت روان از دیدگاه قرآن و حدیث 25
2-5-5- تعریف بیماری روانی 26
2-5-6- نشانه‌های بیماری روانی از نظر آیات و روایات 27
2-6- نشانه های حسود 30
2-6-1- نفاق 31
2-6-2- احساس نارضایتی و اندوه 32
2-6-3- احساس خشم 33
2-6-4- احساس رنج 34
2-6-5- احساس حسرت 35
2-7- مراتب حسادت 35
2-8- زمینه های رشد حسادت 39
2-8-1- زمینه های خانوادگی 39

2-8-1-3- علل و انگیزه های حسادت در کودکان 43

2-8-1-3-1-حسادت فرزند اوّل نسبت به کودکان بعدی 43
2-8-1-3-2- برخوردهای تبعیض آمیز 45
2-8-1-3-3- احساس محرومیّت 47
2-8-1-3-4- توجه نکردن به استعدادها و توانایی فرزندان 49
2-8-2- زمینه های فامیلی حسادت 49
حسادت به آشنایان: 50

2-8-3- زمینه رشد حسادت در محیط تحصیلی و محیط کار 52

2-8-4-زمینه رشد حسادت و توارث 54
2-9- ریشه های حسادت از نظر علمای اخلاق 61
2-9-1- خباثت نفس و بخل ذاتی نسبت به بندگان خدا 61
2-9-2- عداوت و دشمنی 61
2-9- 3- حب مشهور شدن وآوازه یافتن 62
2-9-4- ترس از باز ماندن از مقصود خود 63
2-9-5- تعزّز 63
2-9-6- تکبّر 64
2-9-7- تعجّب واستعباد 65
2-10- ریشه‌یابی حسادت در ضعف باورهای دینی 66
2-10- 1- ضعف ایمان به حکمت خداوند 68
2-10- 2-تزلزل در پایه‌های ایمان به پروردگار 71
2-10- 3- عدم توجّه به عظمت خداوند 73
2-11- تعریف حسادت در روانشناسی 74

2-11-1- ریشه های تربیتی حسادت:عوامل تربیتی حسادت از دیدگاه روانشناسان 77

2-11-1- 1- احساس حقارت 77
2-11-1-2- ضعف اعتماد به نفس و نداشتن امنیت 78
2-11-1-3- رابطۀ عزت نفس و حسد 79
2-11-1-3-1- نشانه‌های عدم عزت نفس 80
2-11-1-3-2- نقش عزت نفس در از بین رفتن حسد 81

فصل سوم آثار و پیامدهای حسادت

3-1- آثار و پیآمدهای حسادت 61
3-2- پیامدهای فردی حسادت 62
3-2-1- آثار دنیوی حسادت 66
3-2-1-1- آثار روانی حسادت 68
3-2-1-1-2- غمگینی و افسردگی 69
3-2-1-1-3- بخل و تنگنظری 70
3-2-1-1-4- احساس حقارت 70
3-2-1-1-5- اضطراب و ناراحتی همیشگی 71
3-2-1-1-6- احساس تنهایی 72
3-2-1-1-7- کینه توزی 73
3-2-1-2- آثار رفتاری حسادت 74
3-2-1-2- 1- غیبت (بدگویی) 76
3-2-1-2-2- ملامت و سرزنش 76
3-2-1-2- 3- کوتاهی در تعریف از دیگران 77
3-2-1-2- 4- ضرر رساندن به محسود با قتل خود 78
3-2-1-2-5- تشخیص غلط 80
3-2-1-3- آثار جسمانی 80
3-2-1-3- 1- آثار جسمانی حسادت در روایات 82
3-3- آثار معنوی حسادت 83
3-3- 1- از میان رفتن نیکی ها و ایجاد رذیلت های اخلاقی 83
3-3- 2- از بین رفتن ایمان 84
3-3- 3- دوری از رحمت خدا 86
3-4- آثار اجتماعی حسادت (نابسامانیهای اجتماعی) 86
3-4-1- عدم پیشرفت 87
3-4-2- اختلال امنیت 88
3-4-3- پیآمدهای حسد در محیط کار 89
3-4-4- چشم و هم چشمی 92
3-5- آثار اخروی حسادت 92
3-5-1- فشار قبر و ظلمت آن 93
3-5-2- عذاب جهنم 94

فصل چهارم: روشهای درمان حسادت

4-1- بهداشت چیست؟ 85
4-1-2- بهداشت دل (قلب) : از نظر اسلام 87
4-1-2-1- اهمیّت سلامت دل 87
4-1-2-2- اثر سلامت دل 87
4-1-2-3- تأثیر سلامت دل در تندرستی 87
4-1-3- عوامل سلامت و بهداشت (دل) در قرآن و روایات 88
4-1-4- اهمیّت و ضرورت بهداشت روانی 88
4-1-5- اصول بهداشت روانی 89
4-1-5-1- احترام فرد به شخصیت خود و دیگران 90
4-1-5-2- شناختن محدودیتهای خود و دیگران 91
4-1-5-3- آشنائی به اینکه رفتار هر فرد تابع تمامیّت وجود اوست نه قسمتی 91
4-1-5-4- شناسائی استعدادها، قابلیّتها و نیازمندیهای خود (خودشناسی) 92
4-1-5-5- توجّه به زمینههای آسیبپذیر 93
4-1-5-6- انعطاف پذیری 93
4-1-6- راهکارهای تأمین بهداشت روانی 94
4-2- نقش خانواده در سلامت روانی کودک 96
4-2-1- آموزش عملی 98
4-2-2- وقت گذاشتن برای فرزندان 99
4-2-3- جلوگیری از شکلگیری اخلاقیات و عادتهای ناپسند 100
4-3-بهترین کارها برای جلوگیری و درمان حسادت در کودکان 102
4-3-1- احترام و محبّت به کودک خردسال ، (تکریم کودک) 102
4-3-2-رفتار عادلانه با کودکان و تبعیض قائل نشدن بین آنها 106
4-3-4- پرهیز از مقایسه کودک خود با کودکان دیگر 114
4-3-5- راهکارهای پیشگیری و درمان حسادت در کودکان 115
4-4- پیشگیری در بزرگسالی 116
4-4-1- در مرحلۀ پیشگیری آنچه انسان را از حسادت باز میدارد: 116
4-4-1-1- کار و تلاش و نداشتن توقع نابجا از دیگران 116
4-4-1-2- عفو و گذشت 118
4-4-1-3- دوست داشتن مردم و خدمت کردن به آنها 118
4-4-1-4- خشنودی از خوشبختی دیگران 120
4-5- درمان حسادت در بزرگسالی 120
4-5-1- راههای فکری 121
4-5-1-1- اصلاح معرفت و نگرش فرد 123
4-5-1-2- تقویت ایمان به خداوند و اولیاء او 124
4-5-1-3- توجّه به رحمت و حکمتهای خدای متعال 126
4-5-1-4- شناخت توانائی‌ها و استعدادهای مثبت خود 128
4-6- اعتماد به نفس در اسلام 129
4-6-1- شیوههای ایجاد و تقویت اعتماد به نفس: 130
4-6-1-1- خود ارزشمندی 130
4-6-1-2- خودشناسی 130
4-6-1-3- خود اتکائی 131
4-6-1-4- رویاروئی با مشکلات 132
4-6-1-5- تلقین درمانی 132
4-6-1-6- فراگیری مهارتهای زندگی 132
4-6-1-7- کسب تجارب موفقیّت آمیز 133
4-6-1-8- مطالعه زندگی افراد موفّق 133
4-6-1-9- به دست آوردن تکیهگاه معنوی 134

4-7- راهکارهای بهداشت و درمان عقدۀ حقارت در منابع اسلامی 134

4-7-1- تعدیل غرایز 134
4-7-2- ایجاد محیط سالم 135
4-7-3- مثبت نگری 136
4-7-4- تکریم شخصیت 136
4-7-5- توبه درمانی 137
4-5-1-5- افزایش روحیۀ قناعت و رضایتمندی 138
4-5-1-6- توجّه به ضررهای حسادت 139
4-5-1-7- داشتن روحیۀ توکل 141
4-5-1-8- توجّه به معاد و نگاه مثبت به مرگ 142
4-5-1-9- هدفمند دانستن زندگی 144
4-5-1-10- جایگزینهای مناسب 146
4-8- راهکارهای درمان عملی حسادت 148
4-8-1- مبارزۀ منفی 148
4-8-2- ایجاد رابطۀ عاطفی مثبت بین خود و فرد مورد حسادت 150
4-8-3- متعهد شدن به نیازهای واقعی خود، نه نیازهای دیگران 151
4-8-4- اهمیّت قائل شدن برای داشتههای زندگی 152
4-8-5- پذیرفتن عدم وجود کمال مطلق در زندگی 153
4-8-6- داشتن نگاه واقع بینانه نسبت به موقعیت دیگران 154
4-8-7- شناسائی نوع تفکر و ویژگیهای شخصیتی افراد غیر حسود 154
4-8-8- تلقین به خود 155
4-8-10- دعا 156

4-9- نکاتی راجع به اینکه چکار کنیم مورد حسادت واقع نشویم؟ 157

4-9-1- مدارا : 157
4-9-2- کتمان 158
4-9-3- استعاذه 159
4-10- حکم فقهی حسد 159

فصل پنجم نتیجه گیری
5-1- نتیجه گیری 135
5-2- پیشنهادهای کاربردی 145