اقدام پژوهی چگونه توانستم با استفاده از فناوری اطلاعات ( IT ) بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس شیمی کمک کنم

چكيده

بهره مندي انسان از هوش و استعدادهاي خدادادي، از ديرباز او را بر آن داشته است كه با مشاهده جلوه هاي شگفت انگيز طبيعت، عزمي جزم و انگيزه اي قدرتمند در جهت آگاهي يافتن از دانش و فناوري هاي روز داشته باشد و در راستاي تحقق هر چه بيش تر اهداف علمي – آموزشي گام بردارد. امروزه اندوختن معلومات در امر ياددهي – يادگيري به تنهايي كافي نيست و نوعي غفلت و بازماندن از كاروان هميشه شتابان علم است. بنابراين استفاده از ابزارها و فناوري هاي جديد در برنامه ريزي آموزشي امري بس ضروري مي باشد. چنان كه، برنامه ريزان و معلمان در تلاشند تا از اين ابزارها براي غنا بخشيدن به روش هاي ياددهي – يادگيري بهره جويند و بستري پويا را براي دانش آموزان فراهم آورند. درس شيمي از دروسي است كه درك مفاهيم آن از ديد دبيران و دانش آموزان دشوار است و معمولاً نگرش مثبت نسبت به آن وجود ندارد. درس شيمي به دليل ويژگي آزمايشگاهي و كاربردي بودن، قابليت بالايي براي ارائه مفاهيم، باشبيه سازي و پويانمايي (انيميشن) رايانه اي دارد. در واقع بسياري از مفاهيم را كه نشان دادن آن ها حتي در آزمايشگاه دشوار يا غيرممكن است، مانند: حركت مولكول هاي گاز، حركت ذرات باردار درون يك محلول، ساختار مولكولي تركيبات، …. را مي توان با شبيه سازي رايانه اي به آساني قابل ارائه كرد. بنابراين بهره گيري از رايانه در كلاس درس موجب افزايش يادگيري و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان مي شود. يكي از بارزترين تأثيرات بهره گيري از رايانه، تعامل فراگيران با يكديگر و با معلم است. البته هنوز در ميان صاحبنظران، در زمينه سودمندي بهره گيري از رايانه در آموزش و يادگيري اختلاف نظرهايي وجود دارد، زيرا برخي از آنان رويكرد به اين مقوله را تنها موجي گذرا مي دانند و در مورد تأثير عميق و واقعي آن ترديد دارند و برخي ديگر رؤياي مدرسه هوشمند، مدرسه بدون ديوار، مدرسه مجازي و …. در سر مي پرورانند. در اين طرح اقدام پژوهي سعي بر اين بوده است كه در عصر اطلاعات و ارتباطات با جهاني شدن آموزش شيمي همگام شوم. بنابراين در پي روشي براي تلفيق فناوري هاي نو در امر تدريس بودم. به دليل حساسيت هاي خاص كتاب شيمي2، و وجود مطالب حجيم و سنگين در اين كتاب، تصميم گرفتم كه امسال اين روش را در كلاس دوم رياضي انجام دهم. لازم به ذكر است اين روش البته با كمي تفاوت سال قبل در كلاس اول انجام شد كه نتيجه خوبي داشت. در انجام اين طرح مشكلات بسياري سر راهم بود كه با ترفندهاي مختلف آن ها را از سر راه خود برداشتم و جو مناسبي را در كلاس به وجود آوردم. مشكل عمده اي كه داشتم اين بود كه روش هاي تدريس سنتي بخصوص در درس شيمي بيشتر از هر روش ديگري مورد قبول همگان بود، درنتيجه مي بايست روش سنتي را با فناوري هاي نو و از جمله IT و ICT ادغام مي كردم. با در نظر گرفتن شرايط حاكم بر مدرسه محتاطانه عمل نمودم. دانش آموزان را بدون آن كه متوجه شوند آهسته آهسته درگير فناوري هاي نو از جمله IT كردم. نتيجه كاملاً رضايتبخش بود. علاقمندي دانش آموزان به قدري زياد بود كه مجبور بودم بيشتر وقت و زمان خود را صرف مطالعه براي بهره وري مفيدتر از رايانه و اينترنت كنم. ضمناً زمان بيشتري را صرف بررسي تكاليف دانش آموزانم نمايم. به اين ترتيب توانستم با جهاني شدن آموزش شيمي همگام شوم و دانش آموزاني فعال، محقق، پويا و آشنا به فناوري نو تربيت كنم. نظر آن ها را نسبت به درس شيمي مثبت كنم و اطلاعات علمي آن ها را به روز كرده و افزايش دهم.

توصيف وضعيت موجود و تشخيص مسئله

اینجانب ……… ، دارای لیسانس شیمی ، ……. سال است كه به عنوان دبير شيمي در مدارس شهرستان ………. تدريس مي كنم. مدرسه تثبیتی من در سال تحصیلی 92-91 ، دبیرستان …. بود که مدرسه مورد پژوهش من در این تحقیق می باشد . تدريس علوم پايه از جمله شيمي از دشواري هاي خاص برخوردار است. يكي از مشكلات عمده در تدريس اين درس، تنوع مطالب و عنوان ها در آن است. چنان كه، در آن با مفاهيم، مسايل، موارد آزمايشگاهي و جنبه هاي كاربردي روبرو هستيم و به هم پيوستگي مطالب و عدم درك عميق موضوعي سبب ضعف در يادگيري مي شود. همچنين اگر دانش آموز در پيش نيازهاي درس خاصي مهارت كافي نداشته باشد، به دشواري مي تواند به يادگيري مباحث در سال هاي بعد ادامه دهد. كتاب هاي شيمي داراي مزايا و معايبي مي باشند كه بايد در حين تدريس به آن ها توجه كرد. ابتدا مزاياي اين كتاب ها را بيان مي كنم. مثلاً در اين كتاب ها به مشكلات روز دنيا پرداخته شده است و فاصله موضوعي ميان كتاب هاي درسي با كتاب هاي دانشگاهي بسيار كاهش يافته است. در ضمن از طرح مسايل پيچيده كاسته شده و به مفاهيم بنيادي بيش تر پرداخته شده كه بسيار مفيد است. در تأليف كتاب ها از منابع معتبر داخلي و خارجي استفاده شده است و از نظر تعداد شكل، نمودار و جدول هاي مناسب، كتاب ها مفيد و غني هستند. اين كتاب ها ظاهر نسبتاً خوبي دارند و حتي در حاشيه ها جاي كافي براي يادداشت مطالب لازم وجود دارد. بخش هاي «بيش تر بدانيد» كه در متن كتاب آمده است نيز نه تنها براي دانش آموزان، بلكه براي معلمان بسيار سودمند است. اما اين كتاب ها معايبي نيز دارند. مثلاً مطالب آورده شده در كتاب ها پيوستگي ندارند. حجم شيمي آلي كم شده است و اطلاعات ناقصي از آن ارائه شده است. ارتباط عرضي ميان كتاب هاي شيمي و فيزيك وجود ندارد. به طوري كه سطح كتاب شيمي پايين تر است. با كمرنگ شدن نقش آزمايشگاه، علم شيمي به خوبي آموخته نمي شود. در كتاب هاي شيمي، اشكالات چاپي بسياري ديده مي شود. كتاب شيمي(1)، كتاب خوبي است اما اختلاف فاز زيادي ميان مباحث درسي اين كتاب با كتاب هاي شيمي سال هاي بعد مشاهده مي شود. در كتاب هاي شيمي محتوا ارائه شده اما اين محتوا براي معلم تحليل نشده است. در اين كتاب ها مرجعي معرفي نشده است. به طوري كه در بعضي مواقع معلم به درستي مطلب شك مي كند و منبعي براي برطرف كردن شك خود در دسترس ندارد. كتاب هاي شيمي داراي كتاب معلم و CD آموزشي نمي باشند. مشكل ديگري كه معلم با آن مواجه است ارزشيابي مي باشد. كنكور سراسري و آزمون نهايي سبب شده است كه معلمان ندانند چگونه ارزشيابي را به عمل آورند. درس ها با يكديگر ارتباط عرضي چنداني ندارند. مثلاً دانش آموز هنوز در رياضي نمودار را نخوانده است ولي در شيمي بايد از آن استفاده كند. بزرگ ترين مشكلي كه كتاب هاي درسي دارند نبود يا كمبود مسئله هاي برگزيده در پايان فصل هاست. كارشناسان آموزشي از معلمان انتظار دارند كه تدريس با رويكرد فعال داشته باشند. اما آيا كتاب ها واقعاً رويكرد فعال دارند؟ امروزه در دنيا روي فناوري و بسته هاي آموزش كار مي كنند. اما آيا در كشور ما امكانات محلي به معلم اجازه تدريس با رويكرد فعال را مي دهد؟ بنا به دلايل متفاوت بعضي از شيوه ها را نمي توان پياده كرد. براي نمونه مقررات مدرسه اجازه نمي دهد كه به راحتي بتوان با دانش آموزان در سايت هاي شبكه اينترنت كار كنيم. ضمناً بايد به خواسته هاي خانواده ها از معلم نيز توجه كرد. همه آن ها انتظار دارند كه فرزندانشان در دانشگاه قبول شوند. با تمام اين تفاسير امسال نيز مانند سال هاي قبل تمايل داشتم كه كلاس شيمي براي دانش آموزان كلاسي با شور و نشاط و باانگيزه باشد. در صدد يافتن راهي بودم كه با توجه به انتظارات والدين و امكانات مدرسه از روش هاي نوين مناسب براي تدريس استفاده كنم، موضوع جهاني شدن آموزش شيمي را در نظر داشته باشم و موجب رشد خلاقيت دانش آموزان شوم. پس از 17 سال تدريس شيمي به اين نتيجه رسيدم كه اگر دانش آموز مستقيماً در امر ياددهي و يادگيري دخالت كند و با آن درگير شود نتيجه مطلوب تري به دست خواهد آمد. بايد توجه داشت آن چه كه در فرايند ياددهي و يادگيري نقش اساسي دارد، فعاليت و شركت مستمر و جدي فراگيران با حضور فعال آن ها در جريان يادگيري است. اگر علوم و نظريه هاي آموخته شده در حين آموزش، با عمل همراه شود، فرد آموزش ديده صاحب درك، فهم، تعقل و مهارت مي شود و به مسايل با ديد انتقادي مي نگرد، آن ها را تجزيه و تحليل و تركيب مجدد مي كند و به فردي منتقد و صاحب رأي تبديل مي شود. بايد توجه كرد كه يادگيري، با حفظ مطالب و نقل آن ها متفاوت است. يادگيري هنگامي صورت مي گيرد كه فراگير، خود تجربه كند و در نتيجه تجربه، تغييراتي در افكار، عادت ها، تمايلات و اعمال او ظاهر شود. هدف از آموزش علوم تجربي، پرورش مهارت علمي و مؤثر در دانش آموزان است. ضرورت استفاده از تدريس فعال بر همگان مشخص است. اما هيچ روشي به تنهايي براي آموزش دروس تجربي از جمله شيمي كافي نيست، بايد از تركيب روش هاي گوناگون براي آموزش اين دروس استفاده كرد. امسال دومين سال تجربه تدريس خود در شيمي2 را پشت سر گذاشتم. همانطور كه همه دبيران شيمي مي دانند تدريس شيمي2 نسبت به تدريس پايه هاي ديگر مشكلات خاص خود را دارد. سال گذشته كه اولين تجربه در تدريس شيمي2 را گذراندم با مشكلات بسياري مواجه شدم. بنابراين براي امسال برنامه ريزي هايي داشتم. تصميم گرفتم با جهاني شدن آموزش شيمي همگام شوم و با استفاده از نوآوري آموزشي، سهمي در ايجاد تحول در آموزش شيمي داشته باشم. يكي از نوآوري هاي آموزشي در جهت جهاني شدن آموزش شيمي استفاده ازفناوري IT وICT است. اما باشرايط موجود در مدارس چگونه مي توانستم، از اين فناوري استفاده كنم؟ بيش ترين چالش هايي كه با آن مواجه بودم چگونگي تلفيق فناوري در امر تدريس بود. من با پاره اي موانع احساسي مواجه بودم كه خلاصه آن عبارتند از:  موانع بزرگ روانشناختي در ارتباط با آزمايش كردن و به كارگيري IT و ICT؛  دشوار بودن تغيير باورهاي تربيتي و آموزشي زيربنايي؛  سختي تغيير ساختار «ريشه يافته در ذهن» در زمينه «هنر تدريس»؛  ترس در از دست دادن اختيارات و كنترل كلاس درس؛  عدم هماهنگي با ديگر معلمان و بخصوص معلمان شيمي ديگر؛  وجود مسايل و مشكلات موجود در مدرسه؛  ناديده گرفته شدن تلاش هاي من از طرف مسئولين مدرسه و اداره. اين عوامل، عوامل انساني بودند. به نظر مي رسيد كه IT و ICT تجربيات حرفه اي مرا تهديد مي كند. اما من سعي كردم كه با اعتماد به نفس كامل قدم در اين راه بگذارم. چرا كه عقيده دارم، معلمان فردا رويكردي نو براي كار خود و ديدگاهي جديد درباره معنا و مفهوم آموزش و يادگيري پيدا كنند. با وجود تمام مشكلات براي جهاني شدن آموزش شيمي خود را مهيا كردم. با اين ديدگاه كه با استفاده از فناوري IT مي توان يادگيري را پشتيباني و تسهيل كرد و محيطي مناسب براي هدايت آن فراهم ساخت و با اين تفكر كه IT و ICT به عنوان يك كاتاليزگر مي تواند شيوه هاي تفكر در مورد ياددهي – يادگيري را فعال كند و موجب تغيير در كلاس هاي درس شود، شروع به كار نمودم. اما مسئله اصلي من اين بود كه: "با چه تمهيداتي فناوري IT و ICT را در كلاس شيمي به كار برم و در جهاني شدن آموزش شيمي همگام شوم؟” براي اين منظور بايد محتاطانه عمل مي كردم. بنابراين براي رسيدن به هدف مرحله مرحله عمل كردم.

فهرست مطالب

چكيده 4 مقدمه 5 توصيف وضعيت موجود و تشخيص مسئله 8 گردآوري اطلاعات (شواهد1) 12 گردآوري اطلاعات (شواهد1)، مرحله اول 12 تجزيه و تحليل نتايج، مرحله اول 13 اجراي راه حل، مرحله اول 14 گرد آوري اطلاعات (شواهد2)، مرحله اول 15 تجزيه و تحليل نتايج، مرحله اول 17 گردآوري اطلاعات (شواهد1)، مرحله دوم 17 پيشينه تحقيقات 19 نوآوري و تحول در كلاس درس 22 استفاده از CD هاي آموزشي در تدريس 24 استفاده از وبلاگ آموزشي در تدريس 26 استفاده از روش فعال ياددهي – يادگيري مبتني بر ICT 27 اجراي راه حل ، مرحله دوم 28 گرد آوري اطلاعات (شواهد2)، مرحله دوم 30 تجزيه و تحليل نتايج، مرحله دوم 33 گردآوري اطلاعات (شواهد1)، مرحله سوم 33 اجراي راه حل، مرحله سوم 34 گردآوري اطلاعات (شواهد2) و تجزيه و تحليل، مرحله سوم 35 نتايج حاصل از اقدام 36 نتيجه گيري و پيشنهادات 37 منابع مورد استفاده: 44